ΦΑΚΕΛΟΣ: Οικονομική κρίση - εφημερίδα Αριστερά!

Να μην πληρώσουν οι λαοί την κρίση

Μετά τις –η αλήθεια να λέγεται!- μεγάλες προσπάθειες από ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Ένωση για να στηριχτούν οι τράπεζες και το χρηματοπιστωτικό σύστημα με ιλιγγιώδη ποσά που κοινωνικοποιούν τις ζημιές, η κρίση περνά καλπάζοντας στην πραγματική οικονομία και υπόσχεται, λουκέτα, ανεργία και φτώχεια.

Ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας προέβλεψε ότι μέχρι το τέλος του επόμενου έτους θα καταργηθούν 20 εκατομμύρια θέσεις εργασίας σε ολόκληρο τον κόσμο, και οι αναλυτές κάνουν λόγο για ουρές ανέργων έξω από τα γραφεία ευρέσεως εργασίας, που θα καταγράψουν ρεκόρ προσέλευσης στην Ευρώπη.

Ηδη, στο Σίτι του Λονδίνου έχουν χαθεί πάνω από 40 χιλιάδες θέσεις εργασίας, στην Ισπανία η ανεργία έφθασε σε ρεκόρ τετραετίας, ενώ και η αυτοκινητοβιομηχανία κλυδωνίζεται, με τη Renault να ανακοινώνει κλείσιμο των περισσότερων εργοστασίων της για δύο εβδομάδες λόγω της πτώσης της ζήτησης.

“Σοκαρισμένος” από την κατάρρευση των πιστωτικών αγορών στις ΗΠΑ δήλωσε πριν λίγες μέρες, σε ομιλία του στο Κογκρέσο, ο τέως πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας (Fed) και πρωτεργάτης της φούσκας Άλαν Γκρίνσπαν. Ο κύριος Γκρίνσπαν τόνισε ότι αδυνατεί να δει πώς θα μπορέσουν να αποφευχθούν οι μαζικές περικοπές θέσεων εργασίας σε ολόκληρη τη χώρα… Ενδεικτικό είναι το σχέδιο δραστικών περικοπών 3.200 θέσεων εργασίας, δηλαδή περίπου του 10% του εργατικού της δυναμικού, που προωθεί η Goldman Sachs, ενώ περισσότερες από 130.000 θέσεις εργασίας έχουν χαθεί στο χρηματοοικονομικό κλάδο στις ΗΠΑ από τα μέσα του 2007.

Την προηγούμενη Τετάρτη η Fed άνοιξε το δεύτερο γύρο μείωσης των διεθνών επιτοκίων μέσα σε διάστημα μόλις δύο εβδομάδων, μειώνοντας το κόστος δανεισμού κατά μισή ακόμη ποσοστιαία μονάδα, κατεβάζοντας έτσι τα αμερικανικά επιτόκια στο 1%, το χαμηλότερο επίπεδο της τελευταίας τετραετίας. Τη σκυτάλη –ως συνήθως -αναμένεται να παραλάβουν εντός της επόμενης εβδομάδος η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και η Τράπεζα της Αγγλίας, ενώ δεν αποκλείεται να ακολουθήσει και η Τράπεζα της Ιαπωνίας.

Ενδεικτικό για το ποιοι και πώς θα πληρώσουν την κρίση είναι ό,τι συμβαίνει στην οδεύουσα προς τη χρεοκοπία Ουγγαρία, η οποία αναγκάστηκε να αναζητήσει “σωτηρία” στο ΔΝΤ και την Κομισιόν, με αντάλλαγμα δραστικές περικοπές σε μισθούς και συντάξεις.

Τέλος, στις 26 Νοεμβρίου η Κομισιόν θα ανακοινώσει πανευρωπαϊκό πακέτο μέτρων για τη στήριξη των επιχειρήσεων, με πρωταρχικό στόχο την ανάσχεση του κύματος των λουκέτων.

Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι η παγκόσμια ύφεση είναι παρούσα, με τρομακτικές συνέπειες για τους λαούς.

_Κείμενα – επιμέλεια:
_Σπύρος Παναγιώτου
Ερρίκος Φινάλης
Μιχάλης Σιάχος

Ένα νέο και επίκαιρο βιβλίο από τις εκδόσεις Α/συνεχεια

“Παγκόσμια οικονομία και μεγάλες δυνάμεις: Κρίση και ανατροπές συσχετισμών”

Ένα βιβλίο του μαρξιστή οικονομολόγου και αναλυτή Ρέιμοντ Λότα, ηγετικού στελέχους του Επαναστατικού Κομμουνιστικού Κόμματος των ΗΠΑ.

Ο συγγραφέας μιλά για τις ανισορροπίες του παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού συστήματος, για τη μεταβαλλόμενη θέση και τον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων μέσα σε αυτό, και για το πώς αυτοί οι παράγοντες αλληλοεπηρεάζονται. Ένα βιβλίο-οξυγόνο μέσα στην ασφυξία των τάχα “έγκυρων” ερμηνειών της κρίσης. Διαβάστε το!

Σελίδες 96. Τιμή: 5 ευρώ σε απευθείας διακίνηση (8,5 ευρώ στα βιβλιοπωλεία)

ISBN: 978-960-6625-10-7

Παραγγελίες στο τηλ. 210-6441745 ή μέσω email: info@asynechia.gr

Ο χαρακτήρας της οικονομικής κρίσης και η στάση της Αριστεράς

Ημερίδα του περιοδικού Monthly review και της εφημερίδας “Αριστερά!”

Μια σημαντική εκδήλωση διοργανώθηκε από το περιοδικό Monthly review και την εφημερίδα Αριστερά το Σάββατο 25/10. Η εκδήλωση ήταν χωρισμένη σε δύο κύκλους. Ο πρώτος είχε θέμα “Η οικονομική κρίση και οι πολιτικές των χωρών της ΕΕ” και συντονιστή τον Λ. Ριζά από το περιοδικό Monthly review. Συμμετείχαν οι καθηγητές Γ. Σταμάτης και Κ. Μελάς, ο δημοσιογράφος Μ. Λίτσης, ο Νίκος Παπακωνσταντίνου μέλος της ιδεολογικής επιτροπής του ΚΚΕ και ο Β. Χατζηλάμπρου Νομαρχιακός σύμβουλος Αχαΐας.

Ο Γ. Σταμάτης αναφέρθηκε στο τι είναι χρήμα, ποιος και πώς το δημιουργεί, ανέλυσε τα είδη και τη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος και καυτηρίασε εκφράσεις που χρησιμοποιούνται απο διάφορους μαρξιστές. Ο Κ. Μελάς αναφέρθηκε στα διακριτά χαρακτηριστικά της παρούσας κρίσης. Έκανε αναφορά στους κλυδωνισμούς των οικονομικά ισχυρών και τις ανακατατάξεις που αναμένονται να συμβούν σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο Ν. Παπακωνσταντίνου άσκησε κριτική στις αντιλήψεις περί καπιταλισμού-καζίνο, φιλελεύθερου καπιταλισμού, κ.λπ. λέγοντας ότι “αιχμαλωτίζουν τη σκέψη και επιχειρούν να κρατήσουν εντός των ορίων του συστήματος τις εργατικές αντιστάσεις”. Στη συνέχεια αναφέρθηκε στο στρατηγικό ρόλο του κράτους στην εφαρμογή των νεοφιλελεύθερων ρυθμίσεων τα τελευταία χρόνια. Σημείωσε ότι η κρίση δεν είναι “περίοδος περισυλλογής του κεφαλαίου αλλά έντασης της επίθεσης”.Ο Μ. Λίτσης αναφέρθηκε στην κρίση εμπιστοσύνης στη διατραπεζική αγορά, στα τεράστια ελλείμματα που έχει δημιουργήσει ο ιδιωτικός τομέας και τις επιπτώσεις της κρίσης στην πραγματική οικονομία. Τέλος Β. Χατζηλάμπρου τόνισε ότι η συζήτηση έχει σημασία να γίνεται από την πλευρά εκείνων που καλούνται να πληρώσουν τις συνέπειές της. Σημείωσε ότι στην ιστορία των κρίσεων είχε σημασία ο “συσχετισμός δύναμης” ανάμεσα στο κεφάλαιο και τις δυνάμεις της εργασίας μιας και αυτός καθόριζε και τις απαντήσεις που δόθηκαν και την έκταση των επιπτώσεων σε βάρος των εργαζόμενων. Έδωσε στοιχεία για την σύνδεση της πραγματικής οικονομίας με τη χρηματοπιστωτική κρίση και κατέληξε ότι οι εργαζόμενοι θα κληθούν να πληρώσουν τα βάρη της.

Ο δεύτερος κύκλος συζήτησης είχε θέμα “Η κρίση και η στάση της Αριστεράς”. Στη συζήτηση, που συντόνισε ο Ρούντι Ρινάλντι, μέλος της συντακτικής επιτροπής της εφημερίδας Αριστερά!, πήραν μέρος ο Μ. Παπαδόπουλος, μέλος της Ιδεολογικής επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ, ο Π. Λαφαζάνης βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, ο Β. Χωραφάς εκδότης του περιοδικού Monthly review, και ο Χ. Κατσούλας εκ μέρους της ΚΟΕ.

Ο πρώτος ομιλητής τόνισε ότι η παγκόσμια κρίση είναι κρίση του καπιταλιστικού συστήματος. Έθεσε τρία ερωτήματα σχετικά με τις απαντήσεις που δίνονται στα αίτια της κρίσης, το προσδιορισμό του πραγματικού αντιπάλου, το πλαίσιο της λύσης που επιλέγει ο καθένας και τις προγραμματικές κατευθύνσεις και τόνισε τις διαφορές που χωρίζουν την άποψη του ΚΚΕ με τον ΣΥΡΙΖΑ και όλες τις δυνάμεις της αριστεράς. Ο Π. Λαφαζάνης σημείωσε ότι δεν έχει σημασία σήμερα να ορθωθούν τείχη ανάμεσα στις δυνάμεις της Αριστεράς αλλά να ανοιχθούν δρόμοι στηριγμένοι στην κοινή δράση. Χαρακτήρισε την τρέχουσα κρίση συνολική, σαν “κρίση ενεργειακή, ανατίμησης της τιμής των τροφίμων και του πετρελαίου, επάρκειας και διαχείρισης των υδάτινων πόρων και κλιματικών αλλαγών”. Κατάληξε ότι η λύση πρέπει να αναζητηθεί σε μια σοσιαλιστική προοπτική που “θα κοινωνικοποιεί τα μέσα παραγωγής που θα διαχειρίζονται από τους ίδιους τους εργαζόμενους και θα λειτουργούν με γνώμονα μια νέα αντίληψη για το τι παράγουμε, πώς παράγουμε και τι καταναλώνουμε”.a

Ο Β. Χωραφάς συνόψισε τα όσα ακούστηκαν στη συζήτηση τονίζοντας ότι η οικονομική κρίση συμβαδίζει με μια πολιτική κρίση. Αναφέρθηκε ακόμα στα αδιέξοδα των επιλογών της ΕΕ και του ΝΑΤΟ και διατύπωσε μια πρόταση για τη συγκρότηση μιας κίνησης που θα διεκδικεί την αποδέσμευση της χώρας από την ΟΝΕ. Τελευταίος ομιλητής ήταν ο Χ. Κατσούλας που τόνισε είπε την αξία της αναζήτησης ενός σχεδίου πράξης για την τροποποίηση του συσχετισμού δύναμης. Αναφέρθηκε στις καπιταλιστικές κρίσεις στον 20ο αιώνα και στους ταξικούς συσχετισμούς της εποχής αλλά και στη διαφορετική στάση της Αριστεράς σε κάθε εποχή καλώντας να βγουν ειλικρινή συμπεράσματα που θα υποβοηθούν τη σημερινή απάντηση της Αριστεράς. Τόνισε ότι ο αστισμός επιταχύνει τα νεοφιλελεύθερα μέτρα παρά την χρεοκοπία τους. Κατέληξε στην ανάγκηι η στάση της αριστεράς να στοχεύει στο να γίνει κήρυκας εγρήγορσης και κινητοποίησης του λαϊκού παράγοντα και όχι διατύπωση προτάσεων υπέρβασης της κρίσης.

Και οι δύο κύκλοι συζήτησης παρουσίασαν μεγάλο ενδιαφέρον ενώ από το αμφιθέατρο μεταξύ άλλων παρεμβάσεις έκαναν ο Α. Παλιούρας, ο Λ. Ριζάς, ο Γ Θεωνάς, Ο Μ. Μιχαηλίδης, ο Κ. Αδαμόπουλος, ο Ν. Γαλάνης, ο Π. Κωνσταντίνου, ο Β. Όψιμος, ο Κ. Λάμπος, η Κ. Γεωργαντά, ο Χ. Καραμάνος κ.ά. Ήταν μια χρήσιμη συζήτηση στα πλαίσια της αριστεράς που ελπίζουμε να έχει συνέχεια.

Είπαν στην “Αριστερά!”

Βαγγέλης Χωραφάς, εκδότης περιοδικού Monthly Review

“Στην ημερίδα αναδείχτηκαν μια σειρά κοινά σημεία. Πρώτον ότι υπάρχει μια δομική κρίση του καπιταλισμού κι όχι μια συνηθισμένη κυκλική οικονομική κρίση, το δεύτερο είναι ότι οι κυβερνήσεις λαμβάνουν μέτρα τα οποία κατά κανόνα είναι εις βάρος των εργαζόμενων. Το τρίτο είναι ότι η ανάκαμψη η οποία επιχειρείται τουλάχιστον για την Ελλάδα γίνεται μέσα από μια προσπάθεια ενός δικομματικού ανταγωνισμού και με βάση κάποιες ψευδαισθήσεις ότι με κεϋνσιανές πολιτικές μπορεί να ανατραπεί μια ύφεση σοβαρή. Υπήρξε ένας γόνιμος διάλογος πάνω στο τι θα σήμαινε η ενότητα της αριστεράς και ποιο δρόμο θα πρέπει να ακολουθήσουμε. Εντούτοις εξακολουθούν να υπάρχουν ισχυρές αποκλίσεις στις απόψεις των πολιτικών δυνάμεων. Ενόψει των ευρωεκλογών που έρχονται και ενόψει μιας γενικότερης τάσης για σύγκλιση και συμπόρευση δυνάμεων της αριστεράς ένα πρόγραμμα για τις ευρωεκλογές το οποίο θα καλύπτει και θα προωθεί τα συμφέροντα των λαϊκών τάξεων με στόχο τη σταδιακή αποδέσμευση της Ελλάδας από τη ζώνη του ευρώ, θα ήταν μια εφικτή προοπτική η οποία θα μπορούσε να διαμορφώσει και ευρύτερους όρους ενότητας μέσα στην αριστερά”.

Βασίλης Χατζηλάμπρου, Νομαρχιακός Σύμβουλος Αχαιας

“Ηταν μια γόνιμη, μια χρίσιμη συζήτηση. Συναντήθηκαν δυνάμεις της Αριστεράς που τα τελευταία χρόνια έχουν πάψει να συζητούν για τα σοβαρά θέματα. Αναδείχθηκε ότι, παρά τις υπαρκτές διαφορές, είναι και δυνατό και αναγκάιο, αυτές οι δυνάμεις να συναντηθούν όχι μόνο στα αμφιθέτρα αλλά και στους δρόμους όπου δοκιμάζονται και κρίνονται στην ουσία οι απαντήσεις που δίνει η Αριστερά. Έχει ιδιαίτερη σημασία η διάχυση της συζήτησης. Να φτάσει σ’ αυτούς οι οποίοι στην πραγματικότητα χρειάζονται αυτή τη γνώση. Να διαχυθεί στην επαρχία γιατί διψάει ο κόσμος να ακούσει το λόγο της αριστεράς στα θέματα αυτά, τα οικονομικά”.

Παναγιώτης Λαφαζάνης, βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ

Η συζήτηση γύρω απ’ την παρούσα καπιταλιστική κρίση που διοργάνωσε το περιοδικό “Μηνιαία Επιθεώρηση” και η εφημερίδα “Αριστερά!” ήταν ιδιαίτερα σημαντική και άκρως επίκαιρη. Εξαιρετικής σημασίας ήταν το γεγονός ότι συνευρέθησαν στο ίδιο τραπέζι διαλόγου δυνάμεις του ΣΥΡΙΖΑ και του ΚΚΕ πράγμα όχι ιδιαίτερα σύνηθες. Μέσα από τη συζήτηση δεν αναδείχθησαν μόνο διαφορές αλλά και οι μεγάλοι τόποι πάνω στους οποίους μπορούν να συγκλίνουν όλες οι αριστερές δυνάμεις στη χώρα μας και να αναπτύξουν κρίσιμα πεδία κοινής δράσης και συνεργασίας. Σήμερα όσο ποτέ μέσα στην εξελισσόμενη, συγκλονιστική, καπιταλιστική κρίση, η χώρα μας χρειάζεται το διάλογο, την κοινή δράση και τη συνεργασία όλων των αριστερών δυνάμεων”.

Μωυσής Λίτσης, δημοσιογράφος

Η κρίση αποτελεί μία μεγάλη ευκαιρία για την αριστερά να συζητήσει και να ανταλλάξει απόψεις για το πώς πρέπει να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις, της οι οποίες θα είναι ιδιαίτερα επώδυνες για τον απλό κόσμο και τους εργαζόμενους τόσο στην Ελλάδα όσο και στις υπόλοιπες ανεπτυγμένες οικονομικά χώρες και πολύ περισσότερο στις αναπτυσσόμενες. Τώρα που η φούσκα του νεοφιλελευθερισμού έσκασε η αριστερά μπορεί και πρέπει να περάσει σε ιδεολογική αντεπίθεση για να προασπίσει τα συμφέροντα των πολλών. Χρειάζεται όμως να αναζητήσει μία πειστική πρόταση που θα πηγαίνει πέρα από την κλασική σοσιαλδημοκρατική διαχείριση των δεκαετιών του ’70 και ’80 αλλά και πέρα από τον ολοκληρωτισμό των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού που γνωρίσαμε τις προηγούμενες δεκαετίες.

Μάκης Παπαδόπουλος, υπεύθυνος Οικονομικού Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΕ

Η συζήτηση ανέδειξε την ειδική διαφορά στρατηγικής μπροστά στην κρίση της διεθνούς καπιταλιστικής οικονομίας ανάμεσα στη διαχειριστική αντίληψη που εκφράζει ο ΣΥΡΙΖΑ και στην ανατρεπτική διέξοδο που προτείνει το ΚΚΕ. Αποτυπώθηκε για μια ακόμη φορά η αγεφύρωτη διάσταση σχετικά με τον προσδιορισμό των αιτιών της κρίσης, τη στάση απέναντι στην ΕΕ, τις προγραμματικές κατευθύνσεις, το σοσιαλισμό. Η διάσταση αυτή είναι βέβαια πασίγνωστη, τουλάχιστον σε όσους δεν στέκονται στην επιφάνεια των γενικόλογων διακηρύξεων. Εμείς απ’ την πλευρά μας αξιοποιούμε κάθε ευκαιρία για να φωτίσουμε τον μονόδρομο της αντεπίθεσης του λαϊκού κινήματος, της συγκρότησης της λαϊκής αντιιμπεριαλιστικής συμμαχίας και της κατάκτησης της λαϊκής εξουσίας.

Ποιο φάντασμα πλανιέται στον κόσμο; του Νίκου Γαλάνη

Α. Αντιμέτωποι με ένα κατ’ εξοχήν πολιτικό ζήτημα

Πάνω στο φόβο, τον πανικό, την αμηχανία και την αδυναμία ειδικοί και “ειδικοί” παντός χρώματος και ιδεολογίας, με πρωταγωνιστές τους υπερασπιστές του συστήματος, κατανάλωσαν και καταναλώνουν –προς χάρη και της επιβεβαίωσής τους– χιλιάδες λέξεις για την ανάγνωση και διάγνωση της κατάστασης, την πληροφόρηση (;) και “προσανατολισμό” της μεγάλης μάζας, που λέγεται λαός. Έτσι λοιπόν σε λίγες μόνο μέρες μάθαμε σειρά οικονομικών όρων και λειτουργιών, ιστορικών στοιχείων για τις κρίσεις (κυριαρχεί αυτή του ’29), τον κεϋνσιανισμό, το νεοφιλελευθερισμό κ.ά. Αισθανθήκαμε μαθητές ή πρωτοετείς φοιτητές σε τμήματα οικονομικής σχολής. Δυστυχώς, σε αρκετές περιπτώσεις, στη γλυκιά παγίδα του διδακτισμού πέφτουν και πάσης φύσεως αριστεροί.

Οι παρακάτω σκέψεις φιλοδοξούν να έχουν μια διαφορετική οπτική, προσπαθώντας να τοποθετήσουν το πρόβλημα κυρίως στην πολιτική του διάσταση. Με βάση αυτή την οπτική πρέπει να συζητήσουμε το κεντρικής σημασίας ζήτημα της κρίσης, για να το αντιμετωπίσουμε πολιτικά, για να υποστηρίξουμε μια πρόταση, ένα σχέδιο, μια κίνηση που να οδηγούν σε μια “υπέρβασή” της. Και σε αυτό το σημείο ας διακινδυνεύσουμε μια εκτίμηση: μπροστά μας, σαν μαρξιστές (;), σαν αντικαπιταλιστές (;), σαν βολονταριστές (;), βρίσκεται μια ευκαιρία. Μια, επικίνδυνη έστω, ευκαιρία.

Το μόνο πραγματικό γεγονός, η μοναδική αλήθεια –υλικότατη και όχι φούσκα–, είναι πως η “μπελ επόκ” του νεοφιλελευθερισμού έλαβε τέλος, πως το μέλλον του βρίσκεται σωριασμένο στο καναβάτσο της ιστορίας. Ωστόσο δεν μπορεί να μας αρκεί αυτό, έτσι απλά, για να αισθανθούμε δικαιωμένοι και ανακουφισμένοι.

Το ζητούμενο και η πραγματική ανησυχία για τον ένα πόλο της ταξικής πάλης είναι το αν θα ξεφύγουμε από τις διαγνώσεις και τα κείμενα (ορισμένα σαφώς είναι χρήσιμα και απαραίτητα) και θα ενώσουμε τις φωνές μας σε μια μόνο φράση. Να δράσουμε επιτέλους! Και ναι, τότε χρειαζόμαστε τους όρους: γνώση, πολιτική γραμμή (συκοφαντημένη και ξεχασμένη λέξη), σχέδιο, πρόγραμμα.

Β. Κρίση του φονταμενταλισμού των αγορών ή κρίση του καπιταλισμού;

Σε παγκόσμιο προπαγανδιστικό επίπεδο, οι αγοραίοι απολογητές της αστικής πολιτικής (ΜΜΕ, πολιτικοί), καλοπροαίρετοι οικονομολόγοι, φανατισμένοι “κοινωνικοί” και οικονομικοί επιστήμονες, προσπαθούν να περάσουν στη λεγόμενη κοινή γνώμη την αντίληψη ότι υπεύθυνοι είναι οι γιάπηδες, οι χρηματιστές, οι τζογαδόροι, οι άπληστοι τραπεζίτες, η κακή οικονομική διαχείριση. Ορισμένοι απ’ αυτούς –οι πιο δημοκρατικοί και προοδευτικοί– φτάνουν να θίξουν το νεοφιλελεύθερο μοντέλο. Εκεί σταματούν συνειδητά ή ασυνείδητα, γιατί αν προχωρήσουν θα φαινόταν η καρδιά και η πηγή του προβλήματος, δηλαδή ο καπιταλισμός. Ωστόσο, εδώ ακριβώς πρέπει εμείς να επιμείνουμε: στο ότι αυτή η κρίση αφορά το καπιταλιστικό σύστημα κι όχι αποκλειστικά και μόνο τη νεοφιλελεύθερη διαχείρισή του. Για να αποδειχθεί παραπάνω, ας πάμε λίγα χρόνια πριν από την εφαρμογή του νεοφιλελευθερισμού, για να δούμε το πώς φτάσαμε στη σημερινή κατάσταση.

Είναι γνωστό ότι μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, λόγω του επάρατου σοσιαλιστικού παραδείγματος (ΕΣΣΔ), του συσχετισμού ταξικής δύναμης (εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα σε ανάπτυξη) και των παραγωγικών αναγκών των χωρών που βρίσκονταν στην καρδιά του καπιταλιστικού και ιμπεριαλιστικού συστήματος (ΗΠΑ, Ευρώπη), η οικονομική και κοινωνική πολιτική που ακολουθήθηκε ήταν ο κεϋνσιανισμός ή, αλλιώς, ο “ενσωματωμένος” φιλελευθερισμός με κυριαρχία του κράτους (κεντρικός ο ρόλος του στη βιομηχανική, κοινωνική, εκπαιδευτική πολιτική, στην υγεία, στην πρόνοια κ.α.).

Κράτος πρόνοιας, κοινωνικό κράτος ήταν οι κεντρικές αναφορές για τη συγκρότηση, ενδυνάμωση και ανάπτυξη του συστήματος. Στα 30 ένδοξα χρόνια ή στην golden age –κατά Χομπσμπάουμ– του καπιταλισμού, άνθισε πολιτικά και κυρίως κυβερνητικά η σοσιαλδημοκρατία, που από καιρό είχε πάρει διαζύγιο και από το λιγοστό μαρξισμό της πάλαι ποτέ Δεύτερης Διεθνούς. Η άνθιση της σοσιαλδημοκρατίας, ωστόσο, υποβοηθήθηκε από τη συνδυασμένη δράση και του “υπαρκτού” σοσιαλισμού και του ευρωκομμουνισμού. Χωρίς αυτή τη βοήθεια η “ανθοφορία” θα ήταν πενιχρή.

Στη δεκαετία του ’70 έχουμε σημαντικές αλλαγές, οι οποίες καθορίζονται από το λαχάνιασμα αυτής της (κεϋνσιανής) διαχείρισης που συντελέστηκε προς τα τέλη της δεκαετίας του ’60. Οι αναδιαρθρώσεις που προωθήθηκαν αποτελούν συνέπειες και φάρμακο συγχρόνως της κρίσης αυτής της καπιταλιστικής διαχείρισης.

Πιο συγκεκριμένα, από το 1971 μέχρι το 1973 οι ΗΠΑ τερματίζουν τη συμφωνία του Μπρέτον Γουντς (σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες, μετατρεψιμότητα του δολαρίου με βάση το χρυσό), δηλώνοντας μ’ αυτή την πολιτική μια φυγή προς την οικονομική ηγεμονία. Μ’ αυτό τον τρόπο, αυξάνει ταυτόχρονα ο ρόλος του χρηματιστικού κεφαλαίου και των χρηματαγορών που απελευθερώνονται παγκόσμια.

Το 1975 ο Δήμος της Ν. Υόρκης δηλώνει πτώχευση και ιδιωτικοποιείται. Ακολουθούν δεκάδες τράπεζες σε ΗΠΑ, Βρετανία κ.α. Το 1979 ο Βόλκερ, τότε διευθυντής της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, ανεβάζει τα επιτόκια στο 20%, εξοντώνοντας τους εργαζόμενους και τις λιγότερο ανταγωνιστικές επιχειρήσεις, ευνοώντας τη μεταφορά κεφαλαίων στο χρηματοπιστωτικό και χρηματιστηριακό πεδίο. Έχουμε μπει στην εποχή της οικονομικής παγκοσμιοποίησης υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ και των οργανισμών τους – ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, GATT (μετέπειτα ΠΟΕ). Έχουμε μπει για τα καλά στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού.

Η στασιμότητα της πραγματικής οικονομίας και ο πληθωρισμός αποτελούν τα κρισιακά προβλήματα της δεκαετίας του ’70. Το μεταπολεμικό οικονομικό-κοινωνικό συμβόλαιο διεμβολίζεται από τον καλπάζοντα στασιμοπληθωρισμό της δεκαετίας του ’70. Οι καινοτομίες και η “νέα οικονομία” με την επιστημονικοτεχνική επανάσταση δεν λύνουν το πρόβλημα της αναπαραγωγής και συσσώρευσης κεφαλαίου. Οι επιχειρήσεις εξαρτώνται ολοένα και περισσότερο από το χρηματοπιστωτικό σύστημα, το οποίο έχει την τάση να διευρύνεται συνεχώς. Αυτή η διαδικασία (στην ουσία κερδοσκοπία μέσα από φούσκες και πυραμίδες) είναι πεπερασμένη, έχει όρια μέσα στο χρόνο.

Ο νεοφιλελευθερισμός, λοιπόν, ήταν η απάντηση στην κρίση της δεκαετίας του ’70, ήταν η αντιμετώπιση της κρίσης συσσώρευσης. Ευνοήθηκε και από τον παγκόσμιο συσχετισμό δύναμης (ενιαίο πλέον σύστημα σε Δύση κι Ανατολή με τη στροφή της Κίνας του Τενγκ, υποχώρηση των εργατικών και νεολαιίστικων κινημάτων, υποχώρηση των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων, και φυσικά κατάρρευση του ανατολικού “σοσιαλιστικού” συνασπισμού κ.ά.). Ο νεοφιλελευθερισμός σήμαινε επίσης και τη συνολική παλινόρθωση της αστικής κυριαρχίας. Η αναδιάρθρωση που έγινε με σημαία τα νεοφιλελεύθερα δόγματα έμοιαζε να καταβροχθίζει όλες τις περιοχές του πλανήτη και να επιβάλλει την “ελευθερία της αγοράς”. Σήμερα όλοι ξέρουμε πόσο προσωρινά φάρμακα αποτελούν αυτά στη χρόνια ασθένεια που παρουσιάζει ο καπιταλισμός.

Γ. Κρίση ανώμαλη, ή φυσιολογική κατάσταση του καπιταλισμού;

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι όλοι οι υμνητές του νεοφιλελευθερισμού έχουν γίνει σήμερα φανατικοί πολέμιοί του. Τους έχει καταλάβει ένας πανικός. Ένας συστημικός πανικός. Ωστόσο το ίδιο ακριβώς σύστημα υποστηρίζουν όταν “κριτικάρουν” το νεοφιλελευθερισμό. Στην υπηρεσία του δουλεύουν, απλώς άλλαξαν ρούχα.

Υπάρχουν όμως και οι σοβαροί υπερασπιστές του συστήματος, που δεν αρνούνται ότι περιοδικά ο καπιταλισμός υφίσταται κρίσεις και υφέσεις. Ωστόσο υποστηρίζουν ότι αυτές είναι ανωμαλίες όχι σύμφυτες με το σύστημα αυτό καθαυτό. Ερμηνεύουν τις “διαταραχές” σαν αποτελέσματα εξωτερικών γεγονότων, ξένων με το σύστημα, ή μιας κακοτυχίας, ή ψυχολογικών ζητημάτων όπως η απληστία και ο φόβος. Στοχεύουν σωστά, στοχεύουν στο μυαλό, στην ιδεολογία του λαού. Επιδιώκουν να δημιουργήσουν μια λαϊκή συναίνεση για το καπιταλιστικό σύστημα, μια λαϊκή ιδεολογία, αν όχι καταφανώς υπέρ του, τότε τουλάχιστον ευνοϊκή, που να επικεντρώνεται στο ότι δεν φταίει ο καπιταλισμός γι’ αυτό και δεν θα πρέπει να θιγεί.

Ουσιαστικά όμως τις τελευταίες δεκαετίες ο καπιταλισμός βρίσκεται σε μια διαδικασία δίνης, σε ένα διαρκή φαύλο κύκλο. Αυτό ακριβώς είναι που δεν ομολογείται από τους υμνητές και απολογητές του: ότι η κρίση δεν είναι μια ασθένεια, αλλά ένα χαρακτηριστικό του, μια κανονική, μόνιμη, διαρκής σχέση με τον εαυτό του. Η κρίση είναι μέσα στα γονίδια του καπιταλισμού.

Ο κεϋνσιανισμός υμνήθηκε, δοξάστηκε, εφαρμόστηκε με αυτή ή τις άλλες παραλλαγές του για τρεις δεκαετίες περίπου μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Όταν εξαντλήθηκε, όταν αποδείχτηκε λανθασμένος (δεκαετία ’70), τότε οι φιλόσοφοι, οι οικονομολόγοι (νομπελίστες Φρίντμαν και Χάγεκ) και οι πολιτικοί της νεοφιλελεύθερης διαχείρισης ύμνησαν την απελευθέρωση των αγορών και την ανέδειξαν σαν βασικό μοχλό της κινητικότητας του κεφαλαίου, σαν αναγκαίο όρο για τη χρηματοπιστωτικοποίηση και την παγκοσμιοποίηση της καπιταλιστικής οικονομίας. Η καταπολέμηση της στασιμότητας ή του στασιμοπληθωρισμού σήμαινε για τον καπιταλισμό ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού τομέα (τράπεζες, χρηματιστήριο, ασφαλιστικοί και επενδυτικοί οργανισμοί). Αποδεικνύεται ότι υπάρχει και λειτουργεί μια σχέση εξάρτησης. Η αδυναμία διεύρυνσης της παραγωγής οδηγεί το κεφάλαιο σε άλλες σφαίρες, αυξάνει ολοένα και περισσότερο την αυτονόμηση του χρηματοπιστωτικού τομέα από την παραγωγή.

Δικαιώνεται ο Μαρξ που έγραψε ότι: “Η τράπεζα και η πίστη γίνονται έτσι ο αποτελεσματικός τρόπος για να οδηγηθεί η καπιταλιστική παραγωγή πέρα από τα δικά της όρια και ένας από τους αποτελεσματικότερους φορείς των κρίσεων και της απάτης”.

Αυτό ακριβώς έγινε σήμερα στις συνθήκες του νεοφιλελευθερισμού και της παγκοσμιοποίησης, όπου το τεχνητό της οικονομικής ανάπτυξης (δανεισμός και πτώση επιτοκίων) δημιούργησε έναν ωκεανό χρεών με πολλά και επικίνδυνα πελάγη.

Το κεντρικό πρόβλημα είναι ότι από τη μια είχαμε διόγκωση του χρηματοπιστωτικού τομέα, σε συνδυασμό με το ταυτόχρονο τέλος της διεύρυνσης και της κερδοφορίας του κεφαλαίου, και, από την άλλη, τη στασιμότητα της παραγωγικής οικονομίας.

Κλοπή και απάτη είναι τα χαρακτηριστικά του χρηματοπιστωτικού συστήματος – αεροπλανάκια, πυραμίδες, επιθετικά προϊόντα, τζόγος, καζίνο, δομημένα ομόλογα, Hedge Funds και μια σειρά “καινοτομίες” που βραβεύονταν από τις ακαδημίες (Νόμπελ) και εξαργυρώνονταν με παχυλούς μισθούς στα λεγόμενα golden boys. Ο νεοφιλελευθερισμός διακρίνεται από την αρπαγή, την ιδιωτικοποίηση, είναι κλεψιά. Στην Ελλάδα εμφανίστηκε σαν εκσυγχρονισμός (ΠΑΣΟΚ) και μεταρρυθμίσεις (ΝΔ).

Η “δημιουργική καταστροφή” (προσφιλής έκφραση του Σουμπέτερ) είναι χαρακτηριστικό του καπιταλισμού, αλλά σήμερα νομιμοποιούμαστε να μιλάμε πλέον μόνο για καταστροφή. Καταστροφή σε μια σειρά τομείς της καθημερινής ζωής του πλανήτη. Είπαμε και ξαναλέμε: η κρίση δεν είναι απλά ένα οικονομικό γεγονός, η κρίση αφορά τα πάντα (την οικονομία, το περιβάλλον, την ίδια την εξέλιξη του ανθρώπου).

Τέτοια όμως ήταν, είναι και θα είναι –ως το τέλος του σήμερα– η λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος. Αυτή είναι η δομή του, αυτές είναι οι αντιφάσεις του, αυτή ακριβώς η ανωμαλία του είναι η κανονική του κατάσταση. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 έχουμε σειρά ανωμαλιών για το σύστημα: 122 επεισόδια συστημικών τραπεζικών κρίσεων συνέβησαν σε 93 χώρες και 51 διασυνοριακές κρίσεις καταγράφηκαν σε 51 χώρες. Βραζιλία, ΝΑ Ασία (“τίγρης” ως το 1997), Ρωσία, Τουρκία, Μεξικό, Αργεντινή (2001), η πτώχευση και κατάρρευση της ENRON (2001) και της WORLD COM, η κρίση των χρηματιστηρίων το 1987, η κρίση των αποταμιεύσεων και των δανείων (1989), η φούσκα της νέας οικονομίας-παραγωγής που θα ήταν και ο στυλοβάτης της άυλης οικονομίας… Μαύρη Δευτέρα, Μαύρη Παρασκευή… δεν υπάρχει μέρα που οι ίδιοι οι καπιταλιστές να μην την έχουν βαφτίσει μαύρη!

Υπάρχουν όμως εξαιρέσεις, που ο καπιταλισμός να είναι έξω από το στάδιο της κρίσης και της στασιμότητας; Ναι, υπάρχουν, και το έχει δείξει η ιστορία του. Εξαιρέσεις αποτελούν για τον μονοπωλιακό καπιταλισμό οι διαδικασίες συσσώρευσης και ανάπτυξης της πραγματικής οικονομίας και παραγωγής. Οι τέτοιες εξαιρέσεις στο σημερινό στάδιο του καπιταλισμού αφορούν: 1) Μεγάλες τομές (καινοτομίες, ανακαλύψεις κ.ά.) στην επιστήμη, την τεχνολογία και την τεχνική, που δημιουργούν νέα προϊόντα, που τροποποιούν την παραγωγική και οικονομική δραστηριότητα. 2) Την προετοιμασία για πόλεμο, που σημαίνει τεράστιες δαπάνες για διόγκωση της στρατιωτικής βιομηχανίας με σκοπό την πολεμική διαδικασία και την εξάπλωση σε νέα εδάφη-αγορές, προετοιμασία που δημιουργεί μια τεχνητή ζήτηση (“Θαύμα Σαχτ” στη ναζιστική Γερμανία). 3) Τον πόλεμο σε παγκόσμιο επίπεδο, που σημαίνει καταστροφή, αλλά συνεπάγεται και ανοικοδόμηση, άρα συσσώρευση-ανάπτυξη μετά την καταστροφή. Όλα βέβαια τα παραπάνω αφορούν τις “πρωτοπόρες” ιμπεριαλιστικές δυνάμεις του καπιταλισμού – όχι τις ενδιάμεσες, ούτε τις εξαρτώμενες.

Όμως ποιο είναι το δομικό πρόβλημα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής; Ποιο είναι το θεμελιακό “λάθος” του, η αντίφασή του; Ο καπιταλισμός για να υπάρξει χρειάζεται –γι’ αυτό και τις δημιουργεί συνεχώς– την ανισότητα και την εκμετάλλευση. Αυτό ακριβώς το αποτέλεσμα και θεμέλιος λίθος του είναι που δημιουργεί και το πρόβλημα της “κατάρρευσής” του.

Η ηθική της πολιτικής οικονομίας του καπιταλισμού είναι το κέρδος, η ίδια του η ζωή είναι το κέρδος, και πιο συγκεκριμένα το κυνηγητό του κέρδους, το κυνηγητό του υπερκέρδους. Αν ο καπιταλισμός δεν πραγματοποιεί κέρδη, δεν διευρύνεται, δεν αναπτύσσεται – και τότε έχει πρόβλημα. Δεν τον ενδιαφέρουν οι άνθρωποι, αλλά τα κέρδη του. Όμως δεν μπορεί να παραχθεί κέρδος αν οι καταναλωτές (εργαζόμενοι, εργατική τάξη) δεν έχουν χρήματα. Ο καπιταλισμός δεν μπορεί να δανείσει –το κάνει μόνο σαν τοκογλύφος– αν δεν τα πάρει πίσω. Αυτό ακριβώς συνέβη στις μέρες μας, σαν αποτέλεσμα μια μακροχρόνιας διαδικασίας (υπερδανεισμού και υπερκερδών αλλά ταυτόχρονα έντονης ανισότητας και εκμετάλλευσης) που τερματίστηκε λόγω της τέτοιας εκρηκτικής εμφάνισης των αντιφάσεων του συστήματος. Σε αυτή την περίπτωση εμφανίζονται με τραγικό τρόπο οι θεμελιώδεις αντιφάσεις του.

Δ. Οι συνέπειες, οι λύσεις, οι ουτοπίες…
Επιστροφή στον Κέυνς ή στον Μαρξ;

Βρισκόμαστε μπροστά σε μια γενική καπιταλιστική κρίση που αφορά πλέον: 1) το σύνολο των διεθνών καπιταλιστικών και ιμπεριαλιστικών σχέσεων, 2) τις ταξικές κοινωνικές σχέσεις, 3) την κρίση ηγεμονίας των ΗΠΑ, 4) την κρίση υπερεθνικών ολοκληρώσεων, όπως η ΕΕ, 5) την κρίση της παγκοσμιοποίησης, 6) την κρίση των σχέσεων ανθρώπου-φύσης με τα γνωστά τεράστια προβλήματα περιβάλλοντος και κλίματος, 7) την κρίση ηθικής και αξιών. Πρόκειται σε τελευταία ανάλυση για μια γενική πολιτική κρίση. Βρισκόμαστε, χωρίς υπερβολή, σε μια ιστορική καμπή της ανθρώπινης εξέλιξης και ιστορίας.

Η γενική κρίση μοιάζει να παραπέμπει σε κατάρρευση – αλλά δεν είναι κατάρρευση. Αποτελεί ωστόσο μοχλό αλλαγών και αναδιαρθρώσεων.

Το βάθος χρόνου της εξέλιξης της κρίσης έχει μεγάλη σημασία, γιατί μπορεί να πολλαπλασιάζει τους συστημικούς κινδύνους ή τις τυχοδιωκτικές-καταστροφικές πολιτικές.

Σήμερα δίνονται λύσεις που αφορούν στο σύνολό τους την αγωνιώδη προσπάθεια προστασίας του χρηματοπιστωτικού τομέα. Είναι φανερό πως οι λύσεις αυτές βρίσκονται στην ίδια νεοφιλελεύθερη κατεύθυνση. Επιλέγεται η επιβίωση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και όχι η επιβίωση των λαϊκών στρωμάτων. Ξανά συγκέντρωση κεφαλαίου στα χέρια των λίγων. Αυτός ο φαύλος κύκλος, παρόλο που εμφανίζεται σαν βραχυπρόθεσμη λύση, στην ουσία επιταχύνει, βαθαίνει, και επεκτείνει την κρίση. Είναι δικαιολογημένοι όλοι όσοι εκτιμούν ότι η κρίση είναι εκτός ελέγχου. Δεν γνωρίζουν ούτε το πότε, ούτε το πώς θα την σταματήσουν.

Το αμερικάνικο όνειρο αποδείχνεται αμερικάνικος εφιάλτης. Μέσα στους τελευταίους 9 μήνες στις ΗΠΑ έχουν χαθεί 800.000 θέσεις εργασίας, οι πραγματικοί μισθοί δεν έχουν αυξηθεί από την αρχή της προεδρίας Ρήγκαν, το 15% του πληθυσμού είναι βουλιαγμένο από την πειρατεία των ενυπόθηκων δανείων, ενώ η κατανάλωση βρίσκεται σε ρυθμούς μόνιμου limit down (όπως η Wall Street και όλα τα “μπουρδέλα” του καπιταλισμού).

Στην Ευρώπη της “ευημερίας” και του “πολιτισμού” σήμερα έχουμε: Ιταλία 2.000.000 άνεργοι, στη Γαλλία 2.000.000 επίσης, στη Γερμανία επίσημα 8%, στην Ισπανία 12%, ενώ η κατανάλωση καταρρέει και η ημιαπασχόληση αυξάνεται. Τα λουκέτα και η ανεργία είναι ο πρώτες ορατές συνέπειες, μόνο που είναι πολύ νωρίς για να μετρήσουμε τα εκατομμύρια Ευρωπαίων ανέργων που θα δημιουργηθούν. Ήδη οι αυτοκινητοβιομηχανίες Peugeot, Citroen, Renault, Fiat, Mercedes αρχίζουν τις μαζικές περικοπές στην παραγωγή, την κατάργηση θέσεων εργασίας, την “τεχνητή” ανεργία (περιοδικό κλείσιμο εργοστασίων). Η αυξανόμενη φτώχεια με την καθίζηση των μισθών, τον επαπειλούμενο μελλοντικό πληθωρισμό (μια ορισμένη πολιτική “αντιμετώπισης” της κρίσης), τη μειωμένη κατανάλωση και ζήτηση, τη δυστυχία, την πείνα, είναι ορισμένες συνέπειες. Η αύξηση της εγκληματικότητας και του ρατσισμού θα πηγαίνει μαζί με την απώλεια του αυτοσεβασμού και της αλληλεγγύης. Αυτή βέβαια είναι η μία εικόνα, η μία ανάγνωση. Κάθε γενική και μεγάλη κρίση είναι σαν το καπάκι του τσουκαλιού, εκτονώνει τεράστια ενέργεια, λανθάνουσα και μη. Αποδεσμεύει διάφορες συμπεριφορές, τόσο συντηρητικές όσο όμως και ανατρεπτικές. Δημιουργεί φόβο και πανικό σπρώχνοντας στη συντηρητικοποίηση μεγάλες μάζες, αλλά κάτω από όρους και προϋποθέσεις (συνειδητή και σχεδιασμένη παρέμβαση της Αριστεράς) απελευθερώνει μορφές αγώνα και οργάνωσης, είναι δυνατό να δημιουργήσει νέα πολιτικά υποκείμενα, ενώνει δυνάμεις εντός της εργατικής τάξης και των εργαζομένων, ακόμα και μεταξύ κοινωνικών, ταξικών κατηγοριών (μικροαστοί, μεσοαστοί) και καθαρόαιμων δυνάμεων της εργατικής τάξης και της νεολαίας. Στην κρίση χάνουν τόσο οι μικροκαπιταλιστές και οι “αποτυχημένοι” καπιταλιστές όσο και, πολύ περισσότερο, οι συνήθως μη έχοντες και εκμεταλλευόμενοι.

Στο στόχαστρο βρίσκονται οι νέες γενιές εργαζομένων, αυτές που δεν βλέπουν μόνο το μέλλον τους χωρίς προσδοκίες, αλλά βλέπουν και το όποιο παρόν τους να καταστρέφεται. Η γενική κρίση δημιουργεί ένα επικίνδυνο κοκτέιλ τόσο για τον καπιταλισμό (αντισυστημικές δυνάμεις) όσο όμως και για την εργατική τάξη (πείνα, έλλειψη νερού, τροφής, δημιουργία θανατηφόρων επιδημιών κ.λπ.). Οι πειρατές της οικονομίας, οι θιασώτες πολιτικοί της “δημιουργικής καταστροφής”, μπορούν να ελπίζουν σε μια αύξηση των εξοπλισμών, πυρηνικών και συμβατικών, σε μια πολεμική περιπέτεια παγκόσμιας διάστασης για να ξαναρχίσει ο νέος κύκλος συσσώρευσης του κεφαλαίου. Πάντως πιο κοντινός φαίνεται να ‘ναι ένας πόλεμος ιδεών και πολιτικής πρακτικής. Επιστροφή στον Κέυνς, ή το φάντασμα του Μαρξ τριγυρίζει στον πλανήτη;

Καταρχάς αναζητείται εκείνος ο αστείος προφήτης Φουκουγιάμα μαζί με όλους όσους στελεχώνουν ένα πελώριο μηχανισμό προπαγάνδας από το ‘91 έως σήμερα για να αποδείξουν το τέλος της ιστορίας, το τέλος της δυνατότητας αλλά και ικανότητας των ανθρώπων να αλλάζουν τη ζωή τους. Όλοι αυτοί που στοιχημάτιζαν υπέρ του αθάνατου και μοναδικού καπιταλισμού τώρα τρέχουν να τον σώσουν, ψελλίζοντας συνέχεια κάτι περί λάθους και απληστίας. Πάνω στον πανικό, να και ο νέος Λάζαρος, ο Κέυνς. Τον επαναφέρουν σαν ένα χρήσιμο εργαλείο, μόνο που αυτή η επαναφορά είναι μια ακόμα ουτοπία. Η χρησιμοποίησή του είναι ένας χειρισμός απέναντι στους λαούς, βοηθάει στην ανάσταση της νεκρής σοσιαλδημοκρατίας ή της ακίνδυνης και χρήσιμης για το σύστημα Αριστεράς. Ας δούμε όμως γιατί είναι ουτοπία.

Κεϋνσιανισμός και Νιου Ντιλ αλά Ρούσβελτ σημαίνουν: 1) ποσοστώσεις στην παραγωγή, περιορισμό της σε όγκο, 2) περιορισμό της διάρκειας εργασίας, 3) αύξηση μισθών, 4) μεγάλα έργα υποδομής, 5) σύστημα κοινωνικής προστασίας (σύνταξη, επιδόματα), 6) καθορισμό κατώτατου μισθού και ωρών εργάσιμης βδομάδας.

Δεν υπάρχει πουθενά ούτε γραπτό, ούτε συζήτηση γύρω από τέτοιου είδους πολιτικές και προγράμματα, παρά μόνο η επίκληση του κεϋνσιανισμού, που στάθηκε βέβαια ικανή να χαρίσει το φετινό Νόμπελ στον κεϋνσιανό Πολ Κρούγκμαν. Δεν υπάρχουν όχι από έλλειψη νοημοσύνης και εμπειρίας, αλλά λόγω του συγκεκριμένου διεθνούς οικονομικού-πολιτικού πλαισίου που έχει δημιουργηθεί.

Είναι δυνατόν, αλήθεια, σήμερα να υπάρξει ένας καθοδηγούμενος διεθνής κεϋνσιανισμός; Θα ανατραπούν δηλαδή οι ευνοϊκές συνθήκες για το διεθνικό ή εθνικό κεφάλαιο; Διότι, για να εφαρμοστεί ένας κεϋνσιανισμός απαιτείται: 1) να αμφισβητηθεί η διαδικασία –που χαρακτηρίζεται και αντικειμενική– της ιμπεριαλιστικής και καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, 2) να αναζητηθεί μια νέα μορφή κράτους έξω από τα όρια της παγκοσμιοποίησης, 3) να υπάρξει μια οικονομία έξω από τη διεθνοποιημένη οικονομία, δηλαδή έξω από τα όρια του ανταγωνισμού που επέβαλαν όλες αυτές οι ρυθμίσεις στη σχέση κεφαλαίου-εργασίας, 4) να πραγματοποιηθούν θεσμικές δομικές αλλαγές στην εθνική οικονομία, στην κοινωνία, στις διεθνείς σχέσεις, στο σύνολο δηλαδή των καπιταλιστικών σχέσεων.

Για παράδειγμα, η νομισματική πολιτική θα βρίσκεται στα χέρια της ΕΕ ή στη δικαιοδοσία του ελληνικού κράτους, γνωστού όντος ότι σήμερα όλες οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες αποτελούν αποκλειστική αρμοδιότητα της ΕΕ; Θα υπάρξει δηλαδή πολιτική που θα επιβάλλει σοβαρούς περιορισμούς στο κεφάλαιο για να μην καταφύγει σε χώρες όπου η εργασία είναι φτηνή και σε συνθήκες εργασίας χωρίς έλεγχο; Το δίκαιο, η χρηματοπιστωτική και νομισματική πολιτική ανήκουν αποκλειστικά στη δικαιοδοσία της ΕΕ, στη λογική της ελεύθερης κίνησης του κεφαλαίου και του ανταγωνισμού. Άρα μπορεί η κάθε βιομηχανία να μεταφέρεται και να εγκαθίσταται εδώ ή εκεί.

Γιατί όμως να υποχωρήσει-αλλάξει έτσι απλά ο καπιταλισμός; Απειλείται συστημικά με ανατροπή; Εδώ ακριβώς –στο ζήτημα των συσχετισμών δύναμης– βρίσκεται και ο δεύτερος λόγος για την εφαρμογή κεϋνσιανών πολιτικών. Ο κεϋνσιανισμός ήταν επιπλέον η αναγκαία για την επιβίωσή του απάντηση του καπιταλισμού μπροστά: 1) στο επικίνδυνο και αντίπαλο για το σύστημα παράδειγμα της ΕΣΣΔ (για παράδειγμα στην κρίση του ’29 οι ρυθμοί ανάπτυξης και ευημερίας στην ΕΣΣΔ καλπάζουν), 2) στο ρωμαλέο εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, που είχε την πλειοψηφία και μπορούσε να ανατρέψει το σύστημα. Ο κεϋνσιανισμός στην ουσία ήταν ένα συμβόλαιο, μια διαπραγμάτευση μεταξύ εργατικής τάξης και κεφαλαίου με συμβολαιογράφο τη σοσιαλδημοκρατία.

Για να εφαρμοστεί λοιπόν σήμερα ο κεϋνσιανισμός προϋποθέτει ανατροπή στο συσχετισμό δύναμης, προϋποθέτει να “πειραχτεί” η εκμεταλλευτικότητα, η ανισότητα, η ανταγωνιστικότητα, η ηθική και το συμφέρον του καπιταλισμού, να ανατραπούν οι δομές και οι μηχανισμοί του.

Ο κεϋνσιανισμός για τον οποίο κάνουν λόγο σήμερα οι υποστηρικτές του συστήματος παραπέμπει σε έναν κρατικό παρεμβατισμό-κρατισμό, όπου κρατικές δαπάνες και ελλείμματα αυξάνουν για να κοινωνικοποιηθούν οι ζημιές της “ιδιωτικής” πρωτοβουλίας. Είναι ένας κεϋνσιανισμός ελλιπής, ξεδοντιασμένος – ωστόσο αναγκαίος προσωρινά για τις ανάσες του συστήματος. Στην καθαρή ουτοπία του κεϋνσιανισμού, μήπως πρέπει να ανατρέξουμε στον πάντα δικαιωμένο –και σήμερα πάλι επίκαιρο– Μαρξ για να δούμε μια ρεαλιστική και απελευθερωτική ουτοπία; Γιατί στο ερώτημα του τίτλου πρέπει να απαντήσει και η Αριστερά. Το ζητούμενο είναι πώς θα το κάνει και με ποια αποτελέσματα.

Ε. Επίθεση στην καρδιά του κτήνους. Επίθεση σοσιαλισμού. Η Αριστερά: πρόθεση, πρόγραμμα και προοπτική

Συμπληρώνονται 160 χρόνια από τότε που ο Μαρξ και ο Ένγκελς έγραψαν το Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Η αξία του Κομμουνιστικού Μανιφέστου μπορεί να τροφοδοτεί σήμερα μια νέα και επίκαιρη πολιτική πρακτική για την Αριστερά. Και αυτό όχι αντιγράφοντας, χωρίς να υπολογίζονται δηλαδή οι συνθήκες, αλλά αντλώντας από το επαναστατικό πνεύμα και τη μέθοδό του. Το πρώτο και κύριο που πρέπει να κάνουμε πολιτικά, αφορά το “προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε”. Είναι αναγκαίο όσο ποτέ άλλοτε σήμερα να γίνει αυτό, τόσο εθνικά, όσο και διεθνικά.

Το δεύτερο στοιχείο της ανάλυσης και του επαναστατικού πνεύματος του Μανιφέστου αφορά την κεντρική πολιτική θέση του, που είναι ότι ο καπιταλισμός είναι ιστορικά πεπερασμένος, ότι εκτός από κακός και εκμεταλλευτικός είναι και ανατρέψιμος. Αυτό προκύπτει από την ανάλυση της κοινωνικής εξέλιξης και τον αποφασιστικό ρόλο της ταξικής πάλης σε αυτήν. Το τρίτο στοιχείο αφορά την ανάγκη και τη συγκεκριμενοποίηση ενός προγράμματος ανατροπής του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής (δεύτερο μέρος του Μανιφέστου). Το τέταρτο στοιχείο αφορά την προτροπή “είναι καιρός πια οι κομμουνιστές να εκθέσουν ξάστερα μπροστά σε όλο τον κόσμο τον τρόπο που αντικρίζουν τα πράγματα, τους σκοπούς και τις προτάσεις τους”.

Η κρίση αποτελεί γιορτή για τους οικονομολόγους, αλλά και μια επικίνδυνη ευκαιρία για τη μαρξιστική Αριστερά, για την αντικαπιταλιστική Αριστερά. Αντί να σχολιάζουμε τα περί κρίσης, αντί να δουλέψουμε με την ιδεολογία του πανικού (συντηρητικοποίηση, φασισμός), αντί να θεωρούμε συλλήβδην ότι ο καπιταλισμός θα ξεπεράσει την κρίση δημιουργικά ή καταστροφικά, αντί να συνεχίζουμε να υπερτιμάμε τον αντίπαλο, καλό θα ήταν να βαδίσουμε σε μια γραμμή εκμετάλλευσης της κρίσης. Πρώτα και κύρια ιδεολογικά, που σημαίνει επίθεση σοσιαλισμού. Ποιες συνθήκες ευημερίας και δημοκρατίας δημιουργεί ο καπιταλισμός; Ποιο μοντέλο ανάπτυξης και εξέλιξης του ανθρώπου υποστηρίζει; Ποια η ηθική του, ποια η προοπτική του; Ο καπιταλισμός είναι αναχρονισμός. Αυτό είναι εξαιρετικά επίκαιρο, και οφείλουμε να το τονίζουμε διαρκώς, συνεχώς και με κάθε ευκαιρία.

Δεύτερον, σε επίπεδο πολιτικής πράξης λόγου και δράσης: Θα αφήσουμε το σύστημα να αναρρώσει δημιουργώντας τους μηχανισμούς και τις πολιτικές ανάρρωσης, θα του δώσουμε χρόνο, θα το υποβαστάξουμε; Ή θα οξύνουμε τις αντιθέσεις και τα προβλήματά του; Θα παγώσει η σκέψη, ή πρέπει να σκεφτούμε επαναστατικά; Δηλαδή, θα βαδίσουμε μπροστά και ανατρεπτικά ή θα βρεθούμε στα συντεταγμένα και συμφωνημένα, άρα και στην προσπάθεια για ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο υπό την καπιταλιστική ηγεμονία σε παγκόσμια και εθνική κλίμακα;

Ο σημαντικότερος πολιτικός αγώνας για τον επαναστατικό μαρξισμό είναι η επιλογή ενός άλλου συστήματος, του πραγματικά εναλλακτικού, του σοσιαλισμού. Η πολιτική στο προσκήνιο, σημαίνει σήμερα να κατανοήσουμε πως η καπιταλιστική λύση σε μια κρίση είναι η επίθεση εναντίον της εργατικής τάξης και των εργαζομένων και ότι η σοσιαλιστική λύση απαιτεί αργά ή γρήγορα να γίνει επίθεση κατά του ίδιου του συστήματος. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι σήμερα τίποτα δεν είναι όπως χθες, και αύριο τίποτα δεν θα ’ναι όπως σήμερα.

Η γραμμή εκμετάλλευσης της κρίσης πρέπει να περιλαμβάνει διάφορα στάδια, με τις κλιμακώσεις και τα ιδιαίτερα χτυπήματά της, αλλά θα στοιχίζεται σε ορισμένες κατευθύνσεις: 1) Να αντεπιτεθεί ιδεολογικά, προπαγανδίζοντας το εφικτό που λέγεται σοσιαλισμός. 2) Να συγκεντρώσει δυνάμεις επίθεσης στο σύστημα κι όχι μόνο στην κακή του διαχείριση. 3) Να πάρει την ηγεμονία στην εργατική τάξη και ιδιαίτερα στο νεανικό της τμήμα. 4) Να ενώσει τους εργαζόμενους σε μια γραμμή διεκδίκησης και αναχώματος στη λαίλαπα της ανεργίας, της διαίρεσης, του ρατσισμού. 5) Να οικοδομεί συνεχώς ένα πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων και στόχων που να οδηγεί σε σοσιαλιστικούς δρόμους. Μέσα σε αυτό να περιλαμβάνεται άμεσο πρόγραμμα διεκδικήσεων για να μην πληρώσουν τα βάρη της κρίσης οι εργαζόμενοι. 6) Να τροποποιεί τη λαϊκή συνείδηση, ξεκινώντας από την οικοδόμηση της αντικαπιταλιστικής κουλτούρας και την προσπάθεια προετοιμασίας –μέσα και από την αναγκαία αυτοκριτική– αποδοχής του οράματος του σοσιαλισμού. 7) Να τελειώνει –αποκαλύπτοντάς τες– με τις μεταρρυθμιστικές αυταπάτες, τις κεϋνσιανές ουτοπίες, τη σοσιαλδημοκρατική επιστροφή. Ούτε συζήτηση για συμμαχίες-συνεργασίες με τις δυνάμεις του “αυτορυθμιζόμενου”, “δημοκρατικού” καπιταλισμού. Στην ελληνική πραγματικότητα, για παράδειγμα, αυτό σημαίνει διαρκή αποκάλυψη των πολιτικών του ΠΑΣΟΚ και του κρατικού παρεμβατισμού και αποδόμηση χωρίς ταλαντεύσεις κάθε πρότασης συνεργασίας. Καμία υποτίμηση της δυνατότητας να πρωταγωνιστήσει –χωρίς δεκανίκια– η αντικαπιταλιστική αντιιμπεριαλιστική Αριστερά στις συνθήκες της γενικής κρίσης. Ο στόχος πρέπει να είναι καθαρός και σταθερός. Να χτυπήσουμε το κτήνος στην καρδιά του. Σε αυτές τις συνθήκες επανακαθορίζεται η Αριστερά. Προσανατολίζεται διαφορετικά, όχι όπως πριν, αλλάζει η ίδια, άμεσα, όχι σε βάθος χρόνου. Θα δημιουργηθούν απαιτήσεις για νέες μορφές οργάνωσης και δημιουργίας μετώπων, ενότητας και πάλης τέτοιες που να αντιστοιχούν στις συνθήκες αντιμετώπισης της γενικής κρίσης. Από αυτόν τον πλούτο πρέπει να αντλήσει η Αριστερά.

Νίκος Γαλάνης

Ορισμένες προτάσεις γύρω από το πρόγραμμα

Διεθνιστικές πρωτοβουλίες για να δημιουργηθούν πρόγραμμα και κινήματα αντιπαράθεσης με τις λύσεις που δίνει ο καπιταλισμός στο χώρο της Ευρώπης. Να στοχοποιηθούν το ΔΝΤ, ο ΠΟΕ, η Παγκόσμια Τράπεζα.
Έξω η Ελλάδα από την ΟΝΕ, κατάργηση του συμφώνου σταθερότητας, άρνηση όλων των συνθηκών και του κοινοτικού δικαίου.
Έξω η Ελλάδα από το ΝΑΤΟ. Στοχοποίησή του και διεθνιστική συνεργασία με τους λαούς και τα κινήματα Μεσογείου-Βαλκανικής. Να κλείσουν άμεσα οι βάσεις του και τα στρατηγεία του.
Ενάντια στον πόλεμο, την κατοχή, τις πολεμικές προετοιμασίες, τους εξοπλισμούς. Καμιά στρατιωτική δαπάνη για εξοπλιστικά προγράμματα.
Δυνάμωμα και αριστερή διεύρυνση του ενωτικού εγχειρήματος του ΣΥΡΙΖΑ. Ενότητα των δυνάμεων της αντιιμπεριαλιστικής και αντικαπιταλιστικής Αριστεράς. Διαρκής πρόσκληση και πρόκληση προς το ΚΚΕ και τις οργανώσεις της επαναστατικής Αριστεράς.
Ενότητα εργαζομένων, ανέργων, μεταναστών. Κοινή οργάνωσή τους και αλληλεγγύη.
Να πέσει από την Αριστερά και τα κινήματα η κυβέρνηση της ΝΔ.
Δημόσιες δαπάνες για παιδεία, υγεία, πρόνοια. Αύξηση των δημοσίων επενδύσεων σε έργα υποδομής.
Επιστροφή στο δημόσιο των τομέων επικοινωνιών, ενέργειας, μεταφορών, ενημέρωσης.
Έξω από το χρηματιστήριο τράπεζες, οργανισμοί κοινής ωφέλειας, μεταφορές, βαριά βιομηχανία.
Εθνικοποίηση χωρίς αποζημίωση των τραπεζών και δημιουργία ενός ενιαίου τραπεζικού φορέα. Ένας ασφαλιστικός κρατικός οργανισμός.
Μια νέα οργάνωση, ένας άλλος προσανατολισμός συνδικάτων, τοπικής αυτοδιοίκησης, συνεταιρισμών, κράτους, συνδεδεμένος με ένα διαφορετικό μοντέλο ανάπτυξης, προσανατολισμένο στις ανάγκες της συντριπτικής πλειοψηφίας, κοινωνικά δίκαιο και ελεγχόμενο, οικολογικά συμβατό και ισορροπημένο.
Πλήρης χωρισμός κράτους-εκκλησίας. Δήμευση ακινήτων, αγρών, οικοπέδων υπέρ δημοσίου, ανέργων, αστέγων, φτωχών, άκληρων.
Αύξηση της άμεσης φορολόγησης στο πολυεθνικό και εθνικό μεγάλο κεφάλαιο, αύξηση μισθών και συντάξεων.
Λιγότερη δουλειά, δουλειά για όλους.
Οικοδόμηση αγροτικού τομέα, προσανατολισμένου να ικανοποιήσει τις ανάγκες των κατοίκων της Ελλάδας. Έξω η Ελλάδα από την ΚΑΠ.

Είναι βέβαιο ότι κάποιοι θα σκεφτούν ότι όλα τα παραπάνω είναι ανέφικτα. Δεν θα διαφωνούσαμε, αν πραγματικά δεν πιστεύαμε ότι ένα φάντασμα τριγυρίζει πάνω από τον κόσμο. Θα άξιζε τον κόπο αυτοί οι διαφωνούντες να (ξανα)μελετούσαν το πρόγραμμα του κομμουνιστικού κινήματος στα 1848, όπως είναι γραμμένο στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Τότε βρισκόμασταν στην αυγή ενός επαναστατικού κύκλου. Σήμερα βρισκόμαστε στο τέλος του “τέλους” του κομμουνισμού.

“Ποιος θα πληρώσει την κρίση; Θα την πληρώσουν οι καπιταλιστές ή θα την πληρώσει ο λαός;”

Συνέντευξη με τον Ότο Βάργκας, γ.γ. του Επαναστατικού Κομμουνιστικού Κόμματος Αργεντινής

Στη διάρκεια της περασμένης εβδομάδας τα χρηματιστήρια όλου του κόσμου σημείωσαν κάθετη πτώση. Δεν μετριούνται πια οι ανακοινώσεις σχεδίων σωτηρίας για να αποφευχθεί η κατάρρευση μεγάλων τραπεζών και μονοπωλίων των ιμπεριαλιστικών χωρών. Ο Ότο Βάργκας, γενικός γραμματέας του Επαναστατικού Κομμουνιστικού Κόμματος (PCR) της Αργεντινής, αναλύει τις υλικές βάσεις και τις προοπτικές αυτής της νέας παγκόσμιας κρίσης υπερπαραγωγής. Το κείμενο της συνέντευξης, που δόθηκε στις 10 Οκτωβρίου, δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα του PCR (www.pcr.org.ar).

Αυτή η χρηματοπιστωτική κρίση είναι έκφραση των κυκλικών κρίσεων του καπιταλισμού τις οποίες ανέλυσε ο Μαρξ;

Όλη η προπαγάνδα των καπιταλιστών, οικονομολόγων και δημοσιογράφων την παρουσιάζει σαν μια χρηματοπιστωτική κρίση στο περιθώριο του κόσμου της παραγωγής. Πρόκειται για πλάνη, διότι αυτή η χρηματοπιστωτική κρίση είναι ακριβώς το προϊόν πολύ μεγάλων αλλαγών που πραγματοποίησε ο καπιταλισμός στη σφαίρα της παραγωγής. Για να μοχλεύσουν τη ζήτηση, ανέπτυξαν εργαλεία όπως οι πιστώσεις και οι τοξικές υποθήκες, και μείωσαν τα επιτόκια για να τονώσουν την κατανάλωση. Αυτό που ζούμε είναι το ξέσπασμα μιας κρίσης στην παραγωγή, αρχικά στο χρηματοπιστωτικό τομέα. Είναι σίγουρο ότι αυτό που έπεται να τρανταχτεί θα βρίσκεται στο πεδίο αυτής καθαυτής της παραγωγής.

Ποιες είναι οι συγκεκριμένες συνθήκες που οδήγησαν σ’ αυτή την κρίση;

Αυτή η κρίση έχει πολύ ιδιαίτερες συνθήκες. Εδώ και πάνω-κάτω ένα χρόνο ο Άλαν Γκρίνσπαν, ο πρώην διευθυντής της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, είπε ότι υπάρχει μία γιγαντιαία μάζα κεφαλαίων που έχουν επενδυθεί στη χρηματιστηριακή σπέκουλα, κι ότι είναι αναμενόμενο πως θα σκάσουν η μία μετά την άλλη μια σειρά φούσκες οι οποίες δημιουργήθηκαν στο χρηματοπιστωτικό τομέα, στον τομέα των ακινήτων κ.λπ.

Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, με ελατήριο την ήττα του σοσιαλισμού και το θρίαμβο του καπιταλισμού σε παγκόσμια κλίμακα, δηλαδή αυτό που τώρα ονομάζεται “παγκοσμιοποίηση”, ο καπιταλισμός είχε πλέον στη διάθεσή του όχι μόνο μία αγορά (διότι αυτή η αγορά έχει μία σχετικά πεπερασμένη δυνατότητα) αλλά και μια τεράστια μάζα εκατοντάδων εκατομμυρίων παραγωγών, εργατών που δουλεύουν δέκα-δώδεκα ώρες τη μέρα και παίρνουν μεροκάματα της τάξης του 1-2 δολαρίων. Αυτή η κατάσταση του επέτρεψε να συσσωρεύσει μία μάζα υπεραξίας πραγματικά εντυπωσιακή.

Ο καπιταλισμός αυτά τα χρόνια πέτυχε ένα μυθικό ρυθμό κερδοφορίας. Όμως αυτά τα κέρδη δεν μπορούν να επενδυθούν εκ νέου στην παραγωγή για να αυξηθούν ακόμη περισσότερο, ακριβώς εξαιτίας των προβλημάτων που συναντά ο καπιταλισμός στη ζήτηση. Η ζήτηση είναι πάντα περιορισμένη, και πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι υπάρχει στον κόσμο ένα δισεκατομμύριο ανθρώπων που “ζουν” με 1 δολάριο τη μέρα – δηλαδή υπάρχει μια περιορισμένη αγορά. Για παράδειγμα, η αυτοκινητοβιομηχανία κατασκευάζει ένα εκατομμύριο οχήματα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τα κέρδη μπορεί να τα επανεπενδύσει για να κατασκευάσει τον επόμενο χρόνο 1,5 ή 2 εκατομμύρια οχήματα, επειδή δεν υπάρχει αγορά ικανή να απορροφήσει τέτοια παραγωγή. Επομένως, αυτά τα χρήματα επενδύθηκαν στη χρηματιστηριακή σπέκουλα και γέννησαν τεράστιες φούσκες τζόγου, που τώρα έσκασαν. Ξεκίνησε με την έκρηξη της φούσκας των λεγόμενων υποθηκών υψηλού κινδύνου, όρος που σημαίνει ότι δάνειζαν χρήματα με επιτόκια πολύ χαμηλά, σχεδόν δωρεάν, ώστε οι δανειολήπτες να χρησιμοποιήσουν αυτά τα κεφάλαια για να σπουδάσουν τα παιδιά τους, να αγοράσουν αγαθά κ.λπ. Με τη σειρά τους, αυτές οι υποθήκες αποτελούσαν κεντρικό κομμάτι του πακέτου των πιστώσεων που ένας θεός ξέρει πού κατέληγαν, σε ποια τράπεζα ή σε ποιο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα, και με τη σειρά τους γίνονταν επενδυτικά κεφάλαια που χρησιμοποιούνταν για να στηρίξουν συγκεκριμένους παραγωγικούς τομείς. Τώρα όλα αυτά έχουν σκάσει και επηρεάζουν ολόκληρο το σύστημα. Πρόκειται για μια αλυσίδα που άρχισε να σπάει στους πλέον αδύναμους κρίκους της.

Τι μας επιφυλάσσει το μέλλον γενικά, και ειδικότερα στην Αργεντινή;

Οι πιθανές επιπτώσεις είναι ανυπολόγιστες, γι’ αυτό και κάποιοι χρησιμοποιούν τον όρο “τσουνάμι”. Όλες αυτές οι ανοησίες που έλεγαν διάφοροι, και ιδίως τα μέλη της κυβέρνησής μας, που υποστηρίζουν ότι εμείς δεν θα πληγούμε από την κρίση, ότι οικονομίες όπως η κινεζική ή η ευρωπαϊκή δεν θα επηρεαστούν από τη κρίση, αποδείχθηκε ότι είναι βλακείες. Ποιος μπορεί να αποφύγει μια τέτοια κρίση όταν, για παράδειγμα, ένας ρώσος καπιταλιστής είναι βασικός μέτοχος της καναδέζικης Barrik, η οποία με τη σειρά της είναι μητρική της Veladero Pascua Lama εδώ στην Αργεντινή; Η τρίτη μεγαλύτερη τράπεζα της Κίνας μόλις εξαγόρασε το 20% των μετοχών της τράπεζας Ρότσιλντ, που είναι ο πιο παλιός καπιταλιστικός χρηματοπιστωτικός οργανισμός, αυτός που είχε δανείσει τα κεφάλαια για τον πόλεμο εναντίον του Ναπολέοντα. Με λίγα λόγια, τα πάντα είναι αλληλεξαρτώμενα.

Καθώς μία από τις επιπτώσεις της κρίσης είναι η πτώση των τιμών των εμπορευμάτων, και πρώτα-πρώτα του πετρελαίου και της σόγιας, η κρίση θα μας επηρεάσει σε πολύ μεγάλο βαθμό. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τι συνέβη με την κρίση του ‘30: Στην Αργεντινή αυτό που συνέβη ήταν, πρώτον, το πραξικόπημα του 1930, και δεύτερον ότι ακολούθησαν χρόνια τεράστιας εξαθλίωσης. Όσοι ζήσαμε εκείνη την εποχή το θυμόμαστε πολύ καλά. Και εάν δεν ληφθεί υπόψη εκείνη η εξαθλίωση, είναι πολύ δύσκολο να κατανοηθούν, μεταξύ άλλων, πολιτικά φαινόμενα που εμφανίστηκαν στην Αργεντινή αργότερα, όπως ο περονισμός.

Στην Αργεντινή θα έχουμε πολύ σοβαρές επιπτώσεις στην παραγωγή, στην πίστωση. Και, πάνω απ’ όλα, η εργατική τάξη θα πληγεί από τον εφιάλτη της ανεργίας. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι, όπως λένε οι καπιταλιστές, θα πρέπει να σταματήσουμε να παλεύουμε για τους μισθούς και τις συντάξεις! Το πρόβλημα που τίθεται μπροστά μας σήμερα είναι: ποιος θα πληρώσει την κρίση; Θα την πληρώσουν οι μεγάλοι καπιταλιστές, που είναι οι κύριοι υπεύθυνοι γι’ αυτήν; Ή θα την πληρώσει ο εργαζόμενος λαός; Αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα που τίθεται σήμερα μπροστά σε εκατομμύρια εργατών και εργαζόμενων της Αργεντινής.

Παρακολουθώντας στην τηλεόραση τον υπουργό του φόβου, του Μάρκο Σαντοπάντρε

Σχεδόν 500 χιλιάδες άτομα –εργάτες, υπάλληλοι, εκπαιδευτικοί, φοιτητές, προσωρινά εργαζόμενοι– έκαναν πορεία στο κέντρο της Ρώμης παρά τη δυνατή νεροποντή. Δύο εκατομμύρια –απασχολούμενοι στο δημόσιο, στους οργανισμούς κοινής ωφέλειας, στις μεταφορές, στα σχολεία, στα αεροδρόμια, στα εργοστάσια– συμμετείχαν στην απεργία.

Να πώς ξύπνησαν οι Ιταλοί την Παρασκευή 17 Οκτώβρη, λόγω της γενικής απεργίας που κηρύχτηκε από τα τρία συνδικάτα βάσης της χώρας –τα CUB, COBAS και SDL– ενάντια στην κυβέρνηση της δεξιάς και στην οικονομική της πολιτική.

Τα πανεπιστήμια και τα σχολεία όλης της χώρας είναι σε κατάληψη από τους φοιτητές και σε πολλές περιπτώσεις και από τους καθηγητές και τους άλλους εργαζόμενους σε αυτά. Ο κόσμος διαμαρτύρεται ενάντια στο “Σχέδιο Τζελμίνι” (από το όνομα της υπουργού Παιδείας), που με περικοπές πολλών δισ. ευρώ οδηγεί στη διάλυση της δημόσιας παιδείας, μειώνει τις ώρες διδασκαλίας, μετατρέπει τα πανεπιστήμια σε ιδιωτικές επιχειρήσεις και απολύει 140 εργαζόμενους στον τομέα. Ακόμη και τα δημοτικά σχολεία τελούν υπό κατάληψη από τους δασκάλους, τους γονείς και τα ίδια τα παιδιά, που κατεβαίνουν στο δρόμο φωνάζοντας το σύνθημα “Το όνομα Τζελμίνι δεν ταιριάζει στα παιδιά” .

Μια μεγάλη και απρόσμενη επιτυχία του ανεξάρτητου συνδικαλισμού βάσης, και της εναλλακτικής Αριστεράς, τη στιγμή που τα συμβιβασμένα επίσημα συνδικάτα καλούν σε εικονικές απεργίες με μοναδικό σκοπό να μοιραστούν τα ψίχουλα από το δείπνο του άπληστου Συλλόγου Βιομηχάνων (Confindustria) και της δεξιάς κυβέρνησης που στρέφεται κατάφωρα ενάντια σε πολλούς τομείς εργαζομένων.

Στόχος του Μπερλουσκόνι και του γραφικού αλλά εκδικητικού υπουργού Μπρουνέτα, είναι κυρίως οι υποαπασχολούμενοι στη δημόσια παιδεία ή οι ερευνητές ηλικίας 35-40 ετών που από χρόνια στηρίζουν τα επιστημονικά ινστιτούτα έρευνας με “μισθούς” 700-800 ευρώ (που ακόμη κι αυτοί, τους αμφισβητούνται).

“Όλοι στα σπίτια σας!” διέταξε ο Μπρουνέτα, και εκατοντάδες χιλιάδες νέοι διπλωματούχοι που σπούδασαν με την ελπίδα να δουν κάποια στιγμή τους κόπους τους να ανταμείβονται, κατάλαβαν μεμιάς τι συμβαίνει στην καπιταλιστική κοινωνία.

Η ίδια μοίρα περιμένει και τους εργαζόμενους στο δημόσιο τομέα, ακόμη και όσους νομίζουν ότι είναι “εξασφαλισμένοι”. “Στη δουλειά, τεμπέληδες!” επαναλαμβάνουν υπουργοί και δημοσιογράφοι. Οι ρευστοποιημένες καταθέσεις τους, που δώρισε πέρυσι η κυβέρνηση της κεντροαριστεράς στο χρηματιστηριακό τζόγο, έγιναν ήδη βορά της οικονομικής κρίσης, τα επιτόκια των δανείων ανεβαίνουν, αλλά η κυβέρνηση περί άλλων τυρβάζει…

Μια κυβέρνηση βαθιά αντιλαϊκή, που ακόμη όμως έχει τη λαϊκή υποστήριξη. Κι αυτό χάρη στη βοήθεια του Δημοκρατικού Κόμματος που συνεργάζεται με τη Δεξιά για να κυβερνήσει τη χώρα, συμφωνώντας με τις βασικές της επιλογές. Και χάρη στην ανικανότητα της πρώην ριζοσπαστικής Αριστεράς.

Σε όλες τις δημοσκοπήσεις ο Μπερλουσκόνι φαίνεται να έχει ευρεία λαϊκή συναίνεση σε μια φάση οικονομικής κρίσης και κρίσης ταυτότητας της κοινωνίας, όταν εκατομμύρια οικογένειες παλεύουν να τα βγάλουν πέρα και αδυνατούν να καλύψουν οικονομικά την τέταρτη εβδομάδα του μήνα με τους μισθούς πείνας.

Όσοι είναι υπεύθυνοι για τούτη την κρίση επινοούν φανταστικούς εχθρούς. Η λαϊκή αγανάκτηση, η όλο και εντονότερη δυσφορία του κόσμου, που δεν έχει καμιά βοήθεια από τις προοδευτικές δυνάμεις, προσανατολίζεται από τη Δεξιά και τα ΜΜΕ ενάντια στους πιο αδύναμους, τους διαφορετικούς, τους “τσιγγάνους”, τους περιθωριακούς. Ενάντια σε αυτούς που δεν έχουν φωνή και δεν μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους.

Δεν περνάει μέρα που να μη σημειωθεί επεισόδιο σε βάρος κάποιου ζητιάνου, ομοφυλόφιλου, μετανάστη, από σπείρες κουρεμένων ρατσιστών και φασιστών. Αυξάνει ο αριθμός των νεκρών, σαν αποτέλεσμα πογκρόμ ακροδεξιών ομάδων, και επιθέσεων –και κάθε είδους βασανιστηρίων– από φασίστες αστυνομικούς.

Τη στιγμή που εκατοντάδες χιλιάδες νέοι και υποαπασχολούμενοι κατεβαίνουν στους δρόμους φωνάζοντας “δεν πληρώνουμε την κρίση σας”, η παραδοσιακή Αριστερά είναι απορροφημένη από τα υπαρξιακά της προβλήματα.

Στις 11 Οκτώβρη οι “κομμουνιστές”, που συγκυβέρνησαν με τον Πρόντι και έγιναν συνένοχοι της πιο αντιλαϊκής κυβέρνησης της χώρας, ανέμιζαν τις σημαίες και φώναζαν συνθήματα σε μια διαδήλωση στη Ρώμη. Ορφανοί και απομονωμένοι, μετά την εκλογική συντριβή της 14ης Απρίλη που τους έδιωξε από τη Βουλή, επέστρεψαν, αλλά μόνο για μια μέρα.

Ήταν 100.000, αλλά στην πραγματικότητα ήταν μόνοι τους, στη “μοναξιά του πλήθους”, όπως σχολίαζε την επομένη το Δίκτυο των Κομμουνιστών.

Κάποιοι από τη Δεξιά, σκανδαλίστηκαν: “Πάλι αυτοί οι κομμουνιστές;” Άραγε η Ιταλία δεν είναι ένα σύγχρονο δημοκρατικό κράτος;

Κι όμως, κάποιοι από αυτούς –ο Μπερτινότι, για παράδειγμα– προετοιμάζουν μια διάσπαση για να χαρίσουν μια “νέα” μεταμοντέρνα, μη κομμουνιστική Αριστερά σε εκείνους τους κληρονόμους του Ιταλικού Κομουνιστικού Κόμματος και της Χριστιανικής Δημοκρατίας που, με πιο πονηρές και πιο γρήγορες κινήσεις, πρόλαβαν να δημιουργήσουν το Δημοκρατικό Κόμμα, στα πρότυπα των Ηνωμένων Πολιτειών! Τι νεωτερισμός…

Οι σχεδόν 4.000 στρατιώτες περιπολούν από μήνες στους δρόμους, για να “προστατέψουν τους πολίτες, και να επιβλέψουν στην τήρηση της τάξης και της ηρεμίας”. Δηλαδή, για να προστατέψουν τους αποτεφρωτές και τις χωματερές, τα εργοτάξια των Τρένων Υψηλής Ταχύτητας, από τις δικαιολογημένες διαμαρτυρίες των κατοίκων των περιοχών που υφίστανται περιβαλλοντική καταστροφή. Άλλο ένα πολεμικό μέτωπο, σαν αυτό του Αφγανιστάν.

Στρατιώτες στους δρόμους για να μας υπενθυμίζουν ότι πρέπει να ζούμε σε καθεστώς φόβου. Σε εκπομπή της ιταλικής τηλεόρασης ένας δημοφιλής κωμικός υποδύεται τον υπουργό του Φόβου. Κάθε Κυριακή βράδυ οι τηλεθεατές διασκεδάζουν και γελούν. Για λίγο, αμέσως μετά κλειδαμπαρώνουν τα παράθυρα και τις πόρτες των σπιτιών τους…

Μάρκο Σαντοπάντρε
Δίκτυο των Κομμουνιστών (Ιταλία)

Όχι στη μεταρρύθμιση Τζελμίνι! Δεν θα πληρώσουμε εμείς την κρίση σας! του Βαλάντη Στεργίου

Το μήνυμα είναι καθαρό και ακούγεται σε κάθε γωνιά της Ιταλίας. Το στέλνουν στην υπουργό Παιδείας και συνολικά στην κυβέρνηση Μπερλουσκόνι οι φοιτητές, οι καθηγητές πανεπιστημίων, οι υποψήφιοι διδάκτορες, οι ερευνητές, οι δάσκαλοι, οι γονείς και οι μαθητές. Το στέλνουν οι πεντακόσιες χιλιάδες που διαδήλωσαν στη Ρώμη υπό βροχή με τα συνδικάτα βάσης COBAS, CUB και SDL στις 17 Οκτωβρίου. Το στέλνουν όλοι εκείνοι που, εδώ και τρεις εβδομάδες, συμμετέχουν καθημερινά σε μαζικότατες συνελεύσεις που δεν χωράνε στα μεγάλα αμφιθέατρα των πανεπιστημίων. Το στέλνουν οι καταλήψεις σχολών σε όλες τις πανεπιστημιουπόλεις της χώρας, από το Παλέρμο μέχρι το Τορίνο. Το στέλνουν οι μαζικές διαδηλώσεις που γίνονται κάθε μέρα, ενίοτε και νύχτα, ανά πόλη, χωρίς την άδεια της αστυνομίας, και συγκεντρώνουν μερικές χιλιάδες κόσμου.

Η μεταρρύθμιση Τζελμίνι, που υλοποιείται από το ν.133/08 και από το ν.δ.137/08, διαλύει το δημόσιο πανεπιστήμιο και την ερευνητική δραστηριότητα και οδηγεί το ιταλικό δημοτικό σχολείο στο καθεστώς που ίσχυε είκοσι χρόνια πριν. Μεταξύ άλλων περιλαμβάνει: α) Περικοπές στην κρατική χρηματοδότηση των πανεπιστημίων. Οι περικοπές ανέρχονται σε 1.500 εκατομμύρια ευρώ στα προσεχή πέντε χρόνια, β) Μείωση των προσλήψεων προσωπικού στα πανεπιστήμια και στα ερευνητικά ιδρύματα. Στο πλαίσιο των περικοπών των χρηματοδοτήσεων για τα πανεπιστήμια προβλέπεται την τριετία 2009-2011 να προσλαμβάνεται το 20% του συνταξιοδοτούμενου προσωπικού, ενώ μετά το 2012 το ποσοστό θα ανέρχεται στο 50%. γ) Μετατροπή των δημόσιων πανεπιστημίων σε ιδρύματα που θα αποτελούν νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου. Τα νέα ιδρύματα θα διατηρήσουν την περιουσία του δημόσιου πανεπιστημίου και θα μπορούν να συμμετέχουν σε αυτά φορείς του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Οι καθηγητές θα είναι εργαζόμενοι του δημόσιου τομέα ενώ όλο το διοικητικό και τεχνικό προσωπικό θα υπόκειται σε εργασιακές σχέσεις ιδιωτικού τομέα. δ) Επιστροφή στο καθεστώς του ενός δασκάλου ανά τάξη στα δημοτικά σχολεία, που καταργήθηκε το 1990. Από τότε μέχρι σήμερα στο πεντατάξιο ιταλικό δημοτικό σχολείο συνήθως δίδασκαν 3 δάσκαλοι ανά δύο τάξεις ή 4 δάσκαλοι ανά 3 τάξεις.

Ας σταθούμε όμως σε μερικά στοιχεία που αφορούν το κίνημα:

Το κίνημα φαίνεται ότι κατανοεί τη μεταρρύθμιση της κυβέρνησης σε ένα ευρύτερο πολιτικό πλαίσιο συνδέοντας: α) Τη διαχείριση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης από την κυβέρνηση με τις περικοπές των κρατικών δαπανών για την εκπαίδευση και γενικά τις κοινωνικές παροχές. β) Τις περικοπές θέσεων εργασίας στην εκπαίδευση και την έρευνα με τον περιορισμό της ποιότητας της παρεχόμενης γνώσης, της έρευνας καθώς και του ίδιου του μέλλοντος της νεολαίας. γ) Την οικονομική κρίση με την κρατική καταστολή.
Το φοιτητικό κίνημα είναι αυτοοργανωμένο και αυτοχαρακτηρίζεται ως μη-εκπροσωπήσιμο. Δεν δέχεται την εκπροσώπησή του από επίσημες φοιτητικές συνδικαλιστικές οργανώσεις ούτε από κόμματα.
Γίνεται διευρυμένη χρήση του διαδικτύου ως μέσου άμεσης πληροφόρησης και μεταφοράς ιδεών και εμπειριών του αγώνα. Οι λίστες, μπλογκς και τα φόρουμ που έχουν δημιουργηθεί αυτόν το μήνα είναι πάρα πολλά και ανανεώνονται διαρκώς με φωτογραφίες, κείμενα, βίντεο, συνεντεύξεις.
Το κίνημα προσπαθεί να αναδείξει και να υπερασπιστεί τον μορφωτικό χαρακτήρα τόσο του πανεπιστημίου όσο και του ίδιου του κινήματος. Έτσι, πραγματοποιούνται, ως μορφή κινητοποίησης, μαθήματα σε πλατείες. Πρόκειται για μια πολύ διαδεδομένη πρακτική που γίνεται καθημερινά σε πολλές πόλεις της Ιταλίας, με τη συμμετοχή καθηγητών από το πανεπιστήμιο και συγκεντρώνουν από μερικές εκατοντάδες μέχρι μερικές χιλιάδες κόσμου. Επίσης, είναι χαρακτηριστική η προσπάθεια του κινήματος να επιδράσει στο χώρο της “επίσημης” τέχνης. Με το σύνθημα “ελεύθερη γνώση” οι φοιτητές της Ρώμης αμφισβητούν το λούσο των 15 εκατομμυρίων ευρώ της γιορτής του κινηματογράφου. Μετά την κινητοποίηση, ορισμένοι σκηνοθέτες, ως κίνηση αλληλεγγύης, πρότειναν να παρουσιάσουν τη δουλειά τους σε παγκόσμια πρώτη στους χώρους του πανεπιστημίου.
Το κίνημα φαίνεται να μπολιάζεται με νέες ιδέες. Ορισμένα κομμάτια του προσπαθούν να διατυπώσουν γενικότερες απόψεις για την οργάνωση και τη λειτουργία του πανεπιστημίου και της βιομηχανίας της γνώσης στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό. Ανεξάρτητα από το εύρος της απεύθυνσης και το γόνιμο των νέων ιδεών είναι βέβαιο ότι συμβάλλουν στη διάνοιξη οριζόντων.

Το κίνημα βρίσκεται σε εξέλιξη κι αυτή την εβδομάδα υπάρχουν σημαντικά ραντεβού που επιχειρούν να διαμορφώσουν μια δεύτερη κορύφωση. Τα συνδικάτα βάσης COBAS καλούν σε κινητοποίηση τον κόσμο της εκπαίδευσης στις 28 Οκτωβρίου, ημέρα έγκρισης του νομοθετικού διατάγματος 137/08 από τη γερουσία. Ενώ οι επίσημες συνδικαλιστικές οργανώσεις Flc-Cgil, Cisl Scuola, Uil Scuola, οργανώνουν γενική απεργία στην εκπαίδευση για τις 30 Οκτωβρίου. Τέλος, υπάρχει και ένα ακόμα ραντεβού που καλείται από το ίδιο το κίνημα των συνελεύσεων για μια πανεθνική διαδήλωση στη Ρώμη στις 14 Νοέμβρη.

Βαλάντης Στεργίου
υποψήφιος διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών

Συνεχίζονται οι κινητοποιήσεις στην πληττόμενη από την κρίση Ευρώπη

Τα διεθνή και εγχώρια ΜΜΕ προσπαθούν να σπείρουν στον κόσμο της δουλειάς την παγωμάρα και την αίσθηση της αδυναμίας, ανακοινώνοντας κάθε μέρα δεκάδες χιλιάδες απολύσεις και αναγγέλλοντας ότι τα χειρότερα ακόμη δεν ήρθαν. Πρόκειται για μια ενορχηστρωμένη εκστρατεία, ώστε οι εργαζόμενοι να καταπιούν την οργή τους και να λουφάξουν, ελπίζοντας ότι δεν θα έχουν την τύχη των υπολοίπων. Σ’ αυτό έχουν τη βοήθεια των “υπεύθυνων” αντιπολιτεύσεων και των καρεκλοκένταυρων του ευρωπαϊκού συνδικαλισμού που, αντί να ξεσηκώσουν και να συντονίσουν κύματα διαμαρτυρίας και να απαιτήσουν τη λήψη μέτρων υπέρ του εργαζόμενου λαού κι όχι υπέρ των καπιταλιστών, περιορίζονται σε “μετρημένες” ανακοινώσεις και άσφαιρες κινητοποιήσεις.

Κι όμως! Παρ’ όλη την προκλητική αναισθησία των “φιλολαϊκών” ηγεσιών και την εκφοβιστική προπαγάνδα των κυρίαρχων ΜΜΕ, απ’ άκρη σ’ άκρη της Ευρώπης συνεχίζονται και πολλαπλασιάζονται οι λαϊκές διαμαρτυρίες. Στην Ισλανδία, πάλαι ποτέ υπόδειγμα “επιτυχίας” του νεοφιλελευθερισμού, χιλιάδες πολίτες κατεβαίνουν στους δρόμους με αγανάκτηση και αιτήματα πρωτοφανή για αυτή τη μικρή χώρα που θεωρούνταν υπόδειγμα κοινωνικής γαλήνης: “Να παραιτηθεί η κυβέρνηση”, “Να παραιτηθεί ο πρόεδρος της κεντρικής τράπεζας” είναι η φωνή που βγαίνει από μυριάδες στόματα εργαζόμενων και συνταξιούχων που έχασαν ό,τι είχαν και δεν είχαν.

Στη Ρουμανία, που βρίσκεται στα πρόθυρα της πτώχευσης, σχεδόν καθημερινές είναι οι διαδηλώσεις και οι απεργίες εργαζόμενων και συνταξιούχων. Στην πρώτη γραμμή βρίσκονται οι 190.000 εκπαιδευτικοί της χώρας, που αντεπιτίθενται στην κυβερνητική πολιτική απαιτώντας αυξήσεις 50% και απειλούν με απεργία διαρκείας. Πολλοί ακόμη κλάδοι εργαζόμενων στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα προσανατολίζονται στην υιοθέτηση παρόμοιων αιτημάτων και μαχητικών απεργιών, ενώ και οι συνταξιούχοι κατεβαίνουν στους δρόμους. Παρόμοια είναι η κατάσταση και στην Ουγγαρία, όπου η “κεντροαριστερή” κυβέρνηση προσανατολίζεται να αντιμετωπίσει την κατάρρευση της οικονομίας της χώρας με… δραστικές περικοπές στις συντάξεις και τους μισθούς, χειροκροτούμενη από το ΔΝΤ. Αντίθετα, οι εργαζόμενοι και οι συνταξιούχοι εκφράζουν την οργή τους σε διαδηλώσεις που τις τελευταίες εβδομάδες καλύπτουν τις μεγαλύτερες πόλεις της χώρας.

Στη Γερμανία οι επίσημες συνδικαλιστικές ηγεσίες αναγκάζονται, κάτω από την πίεση των αγανακτισμένων από τις επιπτώσεις της κρίσης εργαζόμενων, να ζητούν μεγάλες αυξήσεις ενόψει των νέων συλλογικών συμβάσεων. Όμως οι εργάτες και οι νέοι δεν περιμένουν και πολλά από τους “ηγέτες” τους, που έχουν παράδοση στο ξεπούλημα. Πρωτοβουλίες της βάσης, όπως το κίνημα των “διαδηλώσεων της Δευτέρας” που πραγματοποιούνται σε δεκάδες πόλεις, γνωρίζουν και πάλι μαζική συμμετοχή και προετοιμάζουν μεγάλη πανεθνική διαδήλωση στο Βερολίνο στις 8/11. Ταυτόχρονα πολλαπλασιάζονται οι “άγριες” απεργίες, ιδίως στην αυτοκινητοβιομηχανία και γενικότερα στον κλάδο της μεταλλουργίας.

Στη Βρετανία, παρά τον ασφυκτικό έλεγχο των συνδικάτων από τους εργατοπατέρες και τις εκκλήσεις τους για “ήρεμη αντιμετώπιση της κρίσης”, πολλά τοπικά και κλαδικά σωματεία αποφασίζουν απεργιακές κινητοποιήσεις με αιτήματα για αυξήσεις και προστασία των θέσεων εργασίας: ανάμεσά τους οι εργαζόμενοι στις δημόσιες και εμπορικές υπηρεσίες, οι εργάτες της Φορντ, οι υπάλληλοι της εταιρείας υδάτων Scottish Water, οι οδηγοί των λεωφορείων και άλλοι. πέρα από τις εργατικές κινητοποιήσεις, πολλαπλασιάζονται οι λαϊκές πρωτοβουλίες ενάντια στο φόρτωμα της κρίσης στις πλάτες των πολιτών, αλλά και οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, που την περασμένη εβδομάδα έφτασαν μέχρι και στο εσωτερικό του λονδρέζικου χρηματιστήριου.

Επιτροπές Ενάντια στην Ακρίβεια

“Επιτροπές παντού – Αντίσταση λαού”

Με το σύνθημα του τίτλου εκατοντάδες πολίτες διαμαρτυρήθηκαν σε πολλές περιοχές της χώρας την εβδομάδα που μας πέρασε. Διαμαρτυρήθηκαν ενάντια στην ακρίβεια, ενάντια στους χαμηλούς μισθούς, ενάντια στη ληστεία από τις τράπεζες και τα καρτέλ. Οι επιτροπές ενάντια στην ακρίβεια ξεδίπλωσαν πολύπλευρη δράση αντίστασης απέναντι στην επίθεση την οποία δεχόμαστε όλοι μας. Η εφημερίδα μας παρακολούθησε από κοντά πολλές από τις δράσεις τους, και στο παρακάτω ρεπορτάζ παρουσιάζει κάποιες από αυτές.

Διόδια Ζευγολατιού: Την Παρασκευή 24/10 μέλη των επιτροπών ενάντια στην ακρίβεια από την Αχαΐα, την Κορινθία και την Αττική προχώρησαν σε δίωρο κλείσιμο των διοδίων του Ζευγολατιού, των διοδίων του δρόμου-καρμανιόλα. Τα μέλη των επιτροπών σταμάτησαν τη λειτουργία των γκισέ είσπραξης, άνοιξαν τις μπάρες και για δύο ώρες άφηναν τους οδηγούς των διερχόμενων οχημάτων να περνούν ελεύθερα. Παράλληλα μοιραζόταν προπαγανδιστικό υλικό των επιτροπών στους οδηγούς, φωναζόντουσαν συνθήματα και είχε απλωθεί πανό των επιτροπών. Η ανταπόκριση των διερχόμενων οδηγών ήταν ενθουσιώδης και η συντριπτική πλειοψηφία είχε μόνο καλά λόγια να πει. Χαρακτηριστικό μήνυμα στήριξης, το κορνάρισμα όσων περνούσαν από τα διόδια.

Διόδια Αφιδνών: Παρόμοια παρέμβαση πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 25/10 και στα διόδια των Αφιδνών. Μέλη των επιτροπών ενάντια στην ακρίβεια από όλη την Αττική προχώρησαν σε κλείσιμο των γκισέ είσπραξης για περίπου δυόμιση ώρες. Πάνω από 100 μέλη των επιτροπών μοίραζαν προκηρύξεις των επιτροπών και καλούσαν με ντουντούκες τον κόσμο να υποστηρίξει και να πλαισιώσει τις επιτροπές. Και εδώ η υποδοχή που είχαν από τους οδηγούς ήταν ενθουσιώδης, ενώ και σε αυτή τη διαμαρτυρία χαρακτηριστικά ήταν τα κορναρίσματα υποστήριξης.

Παράλληλα σε πολλές πόλεις της χώρας επιτροπές ενάντια στην ακρίβεια είχαν έντονη προπαγανδιστική δράση σε σούπερ μάρκετ, σε λαϊκές και σε πλατείες. Ήδη σε πολλές γειτονιές της Αθήνας και της υπόλοιπης χώρας έχουν στηθεί επιτροπές, ενώ συνεχώς δημιουργούνται νέες. Σε πολλά μέρη γίνονται αποκεντρωμένες δράσεις των επιτροπών ενώ πέρα από τις κεντρικές παρεμβάσεις στα διόδια έγιναν παρεμβάσεις και στις παρελάσεις της 28ης Οκτωβρίου.

Αθήνα: Έγιναν παρεμβάσεις από μέλη των επιτροπών ενάντια στην ακρίβεια στις παρελάσεις στο Περιστέρι, στου Ζωγράφου, στη Νίκαια, στο Γαλάτσι και στην Καλλιθέα. Στις συγκεκριμένες περιοχές τα μέλη των επιτροπών πήραν μέρος στην παρέλαση κρατώντας πλακάτ ενάντια στην ακρίβεια και φωνάζοντας συνθήματα υπό τα χειροκροτήματα των συγκεντρωμένων. Στου Ζωγράφου οι αστυνομικές δυνάμεις προσωρινά απαγόρευσαν στα μέλη της επιτροπής να παρελάσουν, αλλά ύστερα από πίεση τους άφησαν. Παρεμβάσεις στις παρελάσεις έγιναν και σε άλλες περιοχές της Αθήνας, όπως στο Ίλιον, στην Ηλιούπολη, στο Μπραχάμι, στο Μαρούσι και στον Κορυδαλλό. Και εκεί στήθηκαν τραπεζάκια που μοίραζαν υλικό αλλά και ταμπλό που προπαγάνδιζαν τη δράση των επιτροπών. Φωνάχτηκαν συνθήματα και διαβάστηκε κείμενο που καλούσε όλο τον κόσμο να συμμετάσχει στις επιτροπές ενάντια στην ακρίβεια.

Θεσσαλονίκη: Στη Θεσσαλονίκη μέλη των τοπικών επιτροπών ενάντια στην ακρίβεια έκαναν παρέμβαση στην παρέλαση του Δήμου Συκεών. Με ταμπλό, με τραπεζάκι, με ντουντούκα, με προκήρυξη κάλεσαν τον κόσμο να αντισταθεί και να πλαισιώσει τις επιτροπές. Επίσης μέλη των επιτροπών συμμετείχαν στις διαμαρτυρίες που είχαν οργανώσει οι εργάτες στα εργοστάσια του Λαναρά και της Siemens.

Πάτρα: Μέλη των επιτροπών ενάντια στην ακρίβεια από όλο το Νομό Αχαΐας συμμετείχαν στην παρέμβαση που έγινε στην κεντρική παρέλαση στην Πάτρα. Με πανό που έγραφε το σύνθημα “28 δις στους τραπεζίτες, τότε και τώρα με τους μαυραγορίτες”, δεκάδες μέλη των επιτροπών μοίρασαν προκηρύξεις καλώντας τον κόσμο να αντισταθεί κατά της ακρίβειας.

Ηράκλειο: Η τοπική επιτροπή ενάντια στην ακρίβεια διαμαρτυρήθηκε για την πολιτική της φτώχειας απέναντι από την εξέδρα των επισήμων και στη συνέχεια παρέλασε φωνάζοντας όχι στην ακρίβεια, όχι στους μειωμένους μισθούς και στις συντάξεις, όχι στη διάλυση του κοινωνικού κράτους, όχι στη νόμιμη κλοπή των τραπεζών και των καρτέλ. Η παρουσία τους ενόχλησε την Αστυνομική Διεύθυνση Ηρακλείου, που επιστράτευσε περίπου 30 άνδρες (ασφάλεια, ειδικές δυνάμεις) για να τους εκφοβίσουν ώστε να μη διαδηλώσουν. Η τρομοκρατία δεν πέρασε, και η επιτροπή πραγματοποίησε τη δράση της, η οποία γνώρισε πλατιά αποδοχή.

Ακόμα, οι τοπικές επιτροπές στα Γιάννενα, στο Αγρίνιο και στην Καβάλα πραγματοποίησαν παρεμβάσεις στις παρελάσεις με ταμπλό, με ντουντούκα και μοιράζοντας προκηρύξεις στον κόσμο.

Να ενωθούμε, να διαμαρτυρηθούμε, να αντισταθούμε.
Να στήσουμε παντού επιτροπές ενάντια στην ακρίβεια.
Σε κάθε χώρο δουλειάς, σε κάθε γειτονιά!

www.akribeia-stop.gr

Να κάνουμε την ιστοσελίδα των επιτροπών “Ακρίβεια-STOP”,
χώρο συντονισμού της δράσης μας σε κάθε πόλη και γειτονιά!

Στην ιστοσελίδα των επιτροπών “Ακρίβεια-STOP” μπορείτε να βρείτε υλικά των επιτροπών που είναι χρήσιμα για να στήσει κάποιος μια επιτροπή. Επίσης μπορείτε να βρείτε ενημερώσεις και βίντεο από τις δράσεις. Ακόμα, μέσα από την ιστοσελίδα μπορούμε να συντονίσουμε τη δράση μας: Γιατί δεν θα κινηθεί κανένας για εμάς, αν δεν το κάνουμε εμείς οι ίδιοι!

Να πώς κλέβουν τη ΔΕΗ και πληρώνουμε εμείς

Δημοσιεύουμε ανοικτή επιστολή της ΓΕΝΟΠ ΔΕΗ στους Έλληνες καταναλωτές που αποκαλύπτει την κλοπή που γίνεται μέσω των τιμολογίων της ΔΕΗ προς όφελος του ιδιωτικού κεφαλαίου.

“Φίλοι καταναλωτές, εάν η Κυβέρνηση δεν άνοιγε το δρόμο για τη ληστεία της ΔΕΗ και η Διοίκηση δεν το ανεχόταν, δεν θα χρειαζόταν να πληρώσετε αυτές τις πρωτοφανείς αυξήσεις 23,4% μέσα σε 22 μήνες!

Φίλε καταναλωτή, για χατίρι των κρατικοδίαιτων ιδιωτών υποχρεώνουν τη ΔΕΗ ΑΕ, παρότι είναι φθηνότερη, να μην πουλά ένα μέρος της ενέργειάς της στο Χρηματιστήριο Ενέργειας για να πωλούν οι ακριβότεροι ιδιώτες, ζημιούμενη έτσι εκατοντάδες εκατ. ευρώ κάθε χρόνο!

Αναγκάζουν τη ΔΕΗ να τροφοδοτεί με ρεύμα ακόμα και όσους βιομήχανους κατέχουν (πέρα από τα εργοστάσιά τους που παράγουν ένα Χ προϊόν) επιπροσθέτως και μονάδες παραγωγής ρεύματος. Τη βάζουν να τους πουλά ρεύμα φθηνά για τη λειτουργία των εργοστασίων τους και δίνουν τη δυνατότητα στους κυρίους αυτούς να πουλούν το ρεύμα που παράγουν ακριβά στο Χρηματιστήριο Ενέργειας κερδίζοντας εκατ. ευρώ!

Υποχρεώνουν τη ΔΕΗ να δουλεύει για τους βιομήχανους αναγκάζοντάς την να τους δίνει το ρεύμα χαμηλότερα από ό,τι της κοστίζει, (είτε να το παράξει, είτε να το αγοράζει από τρίτους). Έτσι η ΔΕΗ καταστρέφεται:

129 εκ. ευρώ έχασε η ΔΕΗ μόνο στο πρώτο εξάμηνο του 2008 από αυτό το γεγονός. (…)

Το κράτος χρωστάει 2,5 δισ. ευρώ από τις υπηρεσίες δημόσιου συμφέροντος και τις ανενεργές επενδύσεις! Επιπροσθέτως, είναι από τους χειρότερους κακοπληρωτές. Μόνο το Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ χρωστάει 30 εκ. ευρώ.

Φίλε καταναλωτή, το κλέψιμο της ΔΕΗ, για να θησαυρίζουν οι ιδιώτες το πληρώνεις εσύ. Μην αφήνεις να σε βάζουν να πληρώνεις το μάρμαρο. Εμείς, οι εργαζόμενοι στη ΔΕΗ, σου απλώνουμε το χέρι και σου ζητάμε να αγωνιστούμε μαζί…”

Δεν πληρώνω την ΕΡΤ για να τα δίνει στους επιχειρηματίες

Η διοίκηση της Ελληνικής Ραδιοφωνίας Τηλεόραση ανακοίνωσε τη συμφωνία της με τον Ολυμπιακό και τον Παναθηναϊκό για την εξασφάλιση των τηλεοπτικών τους δικαιωμάτων. Σύνολο 30,5 εκατομμύρια ευρώ. Τι σημαίνει αυτό για μας; Ότι η ΕΡΤ (η ήδη υπερχρεωμένη) δεν υπάρχει περίπτωση να τα βρει από άλλους πόρους, πλην των μηνιαίων εισφορών μας! Μάλιστα ο κ. Παναγόπουλος, πρόεδρος της ΕΡΤ, δήλωσε ότι αδιαφορεί για τις αντιδράσεις των πολιτών (βλ. έμμεσων μισθοδοτών) και ότι “το σχέδιο ανάτασης της ΕΡΤ θα προχωρήσει με κάθε κόστος!”

Εμείς όμως δεν το δεχόμαστε αυτό. Μπορούμε να μην ξαναπληρώσουμε συνδρομή για την ΕΡΤ. Η διαδικασία που μπορεί κάποιος να ακολουθήσει για να μην πληρώνει την ΕΡΤ μέσω λογαριασμού της ΔΕΗ έχει να κάνει με την άρνηση αναγνώρισης χρέους. Δηλαδή: εάν κάποιος σου χρεώνει μια υπηρεσία ή ένα προϊόν που εσύ δεν θέλεις να χρησιμοποιήσεις (π.χ. τηλεοπτικό πρόγραμμα) μαζί με μια υπηρεσία που αποδέχεσαι και χρησιμοποιείς (π.χ. ηλεκτρικό ρεύμα) με ένα ενιαίο τιμολόγιο, λογαριασμό ή οτιδήποτε, μπορείς να απαιτήσεις να πληρώσεις μόνο το δεύτερο. Σε περίπτωση που ο πιστωτής δεν δεχτεί την πληρωμή, πηγαίνεις στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων και καταθέτεις μόνο το ποσό της υπηρεσίας που αποδέχεσαι (ηλεκτρικό ρεύμα) και όχι το υπόλοιπο. Το ΤΠκΔ ενημερώνει τον πιστωτή για την κατάθεσή σας και αυτός δεν έχει πλέον δικαίωμα να απαιτεί αυτά τα χρήματα (οπότε και να σου κόψει το ρεύμα). Το υπόλοιπο ποσό μπορεί να το διεκδικήσει δικαστικά. Και εδώ είναι που έχει νόημα η συλλογική κίνηση. Όσο πιο πολλοί τόσο πιο δύσκολα να “κερδίσουν” δικαστικά.

Από μήνυμα που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο

To γλωσσάρι της κρίσης, του Διονύση Διβάση

Ο βομβαρδισμός πληροφοριών σχετικά με την κρίση πολλές φορές οδηγεί σε μια σκόπιμη αποπληροφόρηση. Όροι και έννοιες χρησιμοποιούνται από δημοσιογράφους, πολιτικούς και αναλυτές με τρόπο που απευθύνονται μόνο σε ειδικούς, που αποκλείουν εκείνους που καλούνται να πληρώσουν τις συνέπειες. Η συντακτική επιτροπή της “Αριστερά!” ζήτησε απο τον Δ. Διβάρη να μας δώσει ένα γλωσσάρι με τους πιο συχνά χρησιμοποιούμενους όρους σχετικά με την κρίση, σαν συμβολή για να κατανοούμε καλύτερα τι σχεδιάζουν και τι μας ετοιμάζουν.

Νιου Ντιλ

“Νιου Ντιλ” (New Deal), “Νέα Συμφωνία” ή “Νέα Κατανομή” ονόμασε ο πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούσβελτ το πρόγραμμά του για την έξοδο από τη Μεγάλη Κρίση του 1929-1932, που ρήμαξε τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Το πρόγραμμα αυτό αναπτύχθηκε κυρίως σε δύο φάσεις, 1933 και 1935-36, και περιλάμβανε: έλεγχο των τραπεζών και του νομίσματος, εγγύηση των καταθέσεων, δημόσια έργα και απασχόληση των ανέργων, στήριξη αγροτικών τιμών και σχεδιασμό της αγροτικής παραγωγής, ανάπλαση καθυστερημένων περιοχών (Κοιλάδα Τενεσί), εργατικά δικαιώματα, λαϊκή στέγη, ασφάλιση υγείας και συντάξεις.

Παρά την πεισματική αντίσταση της παραδοσιακής Δεξιάς (Old Right), που καταπολέμησε τα μέτρα μέχρι και στο Ανώτατο Δικαστήριο, με ελάχιστες εξαιρέσεις το πρόγραμμα στάθηκε, η ανεργία μειώθηκε θεαματικά και η οικονομία –παρά τη δεύτερη ύφεση του 1937– ανασυγκροτήθηκε γρήγορα. Οι ρυθμίσεις αυτές θεμελίωσαν το κοινωνικό κράτος στις ΗΠΑ και βρήκαν πολλούς μιμητές.

Κεϋνσιανισμός

“Κεϋνσιανισμός” επικράτησε να λέγεται η πρακτική εφαρμογή των οικονομικών αντιλήψεων του μεγάλου Άγγλου οικονομολόγου Τζον Μέιναρντ Κέυνς (John Maynard Keynes), κυρίως για την τόνωση της οικονομίας με δημόσια έργα και με τον δημόσιο δανεισμό. Με την εμπειρία της οικονομικής στασιμότητας στη Βρετανία το διάστημα 1920-1930 και της Μεγάλης Κρίσης 1929-1932 στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Κέυνς αναθεώρησε τις κυρίαρχες τότε οικονομικές αντιλήψεις και επεξεργάστηκε τη θέση ότι, στις αναπτυγμένες χρηματικές οικονομίες είναι δυνατό να υπάρχει πλεόνασμα κεφαλαίων που να λιμνάζει και να μη κατευθύνεται σε επενδύσεις, αν δεν βλέπει ελκυστική προοπτική κέρδους. Τότε, υποστήριξε ο Κέυνς, το κράτος πρέπει να δημιουργεί ζήτηση στην οικονομία με δημόσια έργα, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ελλείμματα στον προϋπολογισμό. Δημιουργείται έτσι απασχόληση, τα καινούργια εισοδήματα τονώνουν με τη σειρά τους τη ζήτηση, και το πολλαπλασιαστικό αυτό αποτέλεσμα ανορθώνει την οικονομία.

Μετά το πρόγραμμα Νιου Ντιλ του προέδρου Ρούσβελτ στις ΗΠΑ, και τον εκτεταμένο οικονομικό σχεδιασμό στη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, οι ιδέες αυτές καθόρισαν την οικονομική πολιτική των δυτικών χωρών (αλλά και πολλών χωρών στον Τρίτο Κόσμο) μέχρι και τη δεκαετία του ’70 περίπου. Τότε εμφανίστηκε σοβαρή στασιμότητα μαζί με πληθωρισμό, και η αναθεώρηση οδήγησε στην επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού.

Μπρέτον Γουντς (Bretton Woods)

Στην πόλη Μπρέτον Γουντς των Ηνωμένων Πολιτειών συνήλθε το 1944 διεθνής νομισματική διάσκεψη 44 χωρών, με την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ, για να δημιουργήσει ένα σύστημα διεθνούς νομισματικής σταθερότητας και ανάπτυξης του παγκόσμιου εμπορίου. Συμφωνήθηκαν σταθερές ισοτιμίες, με μικρές (έως 10%) αναπροσαρμογές, γύρω από το δολάριο ΗΠΑ που –μόνο αυτό– παρέμενε ανταλλάξιμο με χρυσό. Ιδρύθηκε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο που θα παρείχε δάνεια σε χώρες με ελλείμματα στο εμπορικό ισοζύγιο, με αντάλλαγμα όμως περιοριστικά και διορθωτικά μέτρα. Ιδρύθηκε επίσης η Διεθνής Τράπεζα με σκοπό την παροχή δανείων οικονομικής ανάπτυξης. Ωστόσο δεν έγιναν δεκτές οι προτάσεις του Κέυνς να ιδρυθεί παγκόσμιο νόμισμα (έξω από την κυριαρχία των ΗΠΑ) και να υποχρεώνονται οι πλεονασματικές χώρες να διορθώνουν την ανισορροπία αυξάνοντας τις εισαγωγές τους – και όχι μόνο οι ελλειμματικές περιορίζοντας την οικονομία τους.

Το σύστημα αυτό ουσιαστικά κατέρρευσε το 1971, οπότε το δολάριο ΗΠΑ αποσυνδέθηκε από το χρυσό, και μέχρι σήμερα δεν έχει αντικατασταθεί. Από τότε, αγοράζοντας και κρατώντας δολάρια, ο υπόλοιπος κόσμος σε μεγάλο βαθμό χρηματοδοτεί τα ελλείμματα των ΗΠΑ.

Νεοφιλελευθερισμός

Έτσι ονομάστηκε το ρεύμα ιδεών που από τη δεκαετία 1970-1980 καταπολέμησε τον κεϋνσιανισμό και την κρατική ρύθμιση της οικονομίας, και τα τελευταία 20 χρόνια επικράτησε. Αρχικά, η αμερικανική “Σχολή του Σικάγου” (Μίλτον Φρίντμαν και άλλοι) αμφισβήτησε την αποτελεσματικότητα των κρατικών ρυθμίσεων, τόνισε το ρόλο των αγορών και των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας για την ορθολογική παραγωγή και υποστήριξε ότι –με λιγοστές εξαιρέσεις– οι αγορές αυτορρυθμίζονται. Τέτοιες θέσεις καθόρισαν την οικονομική πολιτική στη Χιλή (επί δικτατορίας Πινοσέτ), στη Βρετανία (επί κυβερνήσεων Θάτσερ αλλά και μετά) και σε πολλές άλλες χώρες, από την Ιρλανδία και την Ισλανδία έως τη Ρωσία (επί Γέλτσιν) και τις χώρες της Άπω Ανατολής. Συχνά οι αντιλήψεις αυτές απελευθέρωσαν τις συναλλαγές και το εμπόριο από τον κρατικό παρεμβατισμό, έφεραν οικονομική άνοδο αλλά και κοινωνική ανισότητα. Σε ορισμένες περιπτώσεις (Ρωσία, Άπω Ανατολή, Λατινική Αμερική) οδήγησαν σε μεγάλες οικονομικές ανισορροπίες και κρίσεις.

Μιλώντας για τη σημερινή μεγάλη οικονομική κρίση, στις 23 Οκτωβρίου 2008 ο νεοφιλελεύθερος οικονομολόγος Άλαν Γκρίνσπαν, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, δήλωσε στην εξεταστική επιτροπή του Κογκρέσου: “Ανακάλυψα ένα ελάττωμα στο πρότυπο που θεωρούσα ως την καίρια λειτουργική δομή που καθορίζει την πορεία του κόσμου” (“Guardian”, 24/10/2008).

Διονύσης Διβάσης

ΗΠΑ: Προεδρικές εκλογές ενώ μαίνεται η κρίση, του Γιώργου Τσίπρα

Πολλά χρόνια πέρασαν και σημαντικές αλλαγές μεσολάβησαν από το ’92, αλλά οι σημερινές συνθήκες μοιάζουν αρκετά με τις τότε. Το ’92 ο Κλίντον εκλέχθηκε πρόεδρος, ενισχυμένος από την αποστροφή των Αμερικανών προς τον άγριο νεοφιλελευθερισμό του πατέρα Μπους, που προκάλεσε την εξέγερση του Λος Άντζελες. Σήμερα, το κύμα της αγανάκτησης από την κρίση και τις πολιτικές του υιού Μπους μεταφέρει αποφασιστικά τον Μπάρακ Ομπάμα προς το Λευκό Οίκο. Και όσο γίνονται πιο αισθητές οι συνέπειες της κρίσης, τόσο περισσότερο ενισχύεται ο Ομπάμα.

Ο Μακ Κέιν μοιραία χρεώνεται την πολιτική Μπους. Αλλά ίσως όχι τόσο μοιραία. Πριν ακόμη ξεσπάσει η κρίση, η τακτική Μακ Κέιν είχε επικεντρωθεί στην ανάδειξη μιας πυγμής στο στιλ του Μπους. Έτσι, η σύρραξη στη Γεωργία είχε ανεβάσει πρόσκαιρα τα ποσοστά του. Αφότου ξέσπασε η κρίση και ο Ομπάμα ανακοίνωσε μέτρα φορολογικής ελάφρυνσης που θα πάρει, αν εκλεγεί, η κύρια αντιπαράθεση από την πλευρά Μακ Κέιν τις τελευταίες εβδομάδες χτυπά την προτεινόμενη από τον Ομπάμα “αναδιανομή” ως σοσιαλιστικό μέτρο… “Ο Αμερικανός θέλει να επενδύσει τα λεφτά του κι όχι να αναδιανεμηθούν”. Όσο κι αν ο αντικομμουνισμός έχει βαθιές ρίζες στη λευκή αμερικανική κοινωνία, όσο κι αν ο νεοφιλελευθερισμός εδώ και μια 25ετία κάνει πλύση εγκεφάλου, στο… σπίτι του κρεμασμένου δεν μιλάνε για σχοινί. Να επενδύσει ποιος και σε τι; Ακόμη και το χαμηλότατο επίπεδο διεξαγωγής της δημόσιας πολιτικής αντιπαράθεσης στις ΗΠΑ δεν μπορεί να εμποδίσει την έκφραση της απαίτησης για μια αλλαγή, που όχι τυχαία είναι και το κεντρικό σύνθημα του Ομπάμα. Δίπλα σε αυτά, λάθη όπως η επιλογή της Πέιλιν επιβαρύνουν μια ήδη πτωτική πορεία.

Όμως τι θα κάνει πραγματικά ο Ομπάμα; Ο Κλίντον είχε μπει στο Λευκό Οίκο επίσης με υποσχέσεις για αλλαγή, μετά από 12 χρόνια ρηγκανισμού και Μπους. Μέχρι και ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε εκφράσει τότε τη βεβαιότητα ότι πνέει άνεμος αλλαγής στις ΗΠΑ και δεν δίστασε να χαρακτηρίσει την ανάδειξη Κλίντον ως… επανάσταση. Το τι είδους επανάσταση έφερε τελικά ο Κλίντον, είναι γνωστό. Στην πραγματικότητα, συνέχισε με παραλλαγές την πολιτική του πατέρα Μπους: ο νεοφιλελευθερισμός αναπτύχθηκε ακόμη περισσότερο και ήταν επί εποχής του που ξεκίνησαν τα “greenspanomics” (από το όνομα του Γκρίνσπαν) σαν επιθετική πολιτική του καπιταλισμού-καζίνο, που καταρρέει σήμερα. Και βέβαια δεν μπορούμε να ξεχάσουμε το βάρβαρο πόλεμο που εξαπέλυσε το ΝΑΤΟ υπό την καθοδήγηση του “δημοκράτη” Κλίντον ενάντια στη Γιουγκοσλαβία.

Ίσως γι’ αυτό σήμερα σχεδόν όλοι οι προοδευτικοί Αμερικανοί διανοούμενοι, όταν καλούνται να εκτιμήσουν την περίπτωση Ομπάμα, δεν είναι απλώς συγκρατημένοι, αλλά εκφράζουν τη βεβαιότητα πως δεν πρόκειται να υπάρξουν σημαντικές αλλαγές στη διακυβέρνηση των ΗΠΑ. Αφότου κέρδισε το χρίσμα των Δημοκρατικών στρογγύλεψε πολλά απ’ όσα έλεγε πριν, ενώ ταυτόχρονα έσπευσε να δώσει σε κάθε περίπτωση διαπιστευτήρια για την εξωτερική πολιτική που θα ακολουθήσει (Μέση Ανατολή, Ιράν, Γεωργία κ.λπ.). Το ξέσπασμα της κρίσης του επέτρεψε να επανακάμψει με μια “ριζοσπαστική” –για τα μέτρα του κυρίαρχου πολιτικού λόγου στις ΗΠΑ– ρητορική σχετικά με την οικονομική πολιτική που θα ακολουθήσει, κυρίως τις φοροαπαλλαγές για την αποκαλούμενη “μεσαία τάξη”. Ωστόσο, ήδη η συμφωνία του με τον Μπους και τους ρεμπουπλικάνους για την εφαρμογή του “σχεδίου σωτηρίας Πόλσον” (σωτηρίας για τους πλούσιους και μόνο) δεν αφήνει το παραμικρό περιθώριο παρερμηνείας των προθέσεων του πιθανού νέου ενοίκου του Λευκού Οίκου. Πάντως όλα τα βλέμματα θα είναι αυτές τις μέρες στραμμένα στις ΗΠΑ, αφού το αποτέλεσμα των εκεί προεδρικών εκλογών σίγουρα θα επηρεάσει, τουλάχιστον σε επίπεδο αρχικών εντυπώσεων και τακτικής, την κατάσταση και σε διεθνές επίπεδο.

Γιώργος Τσίπρας

“Μια πολύπλευρη παρατεταμένη κρίση”

Συμπληρώθηκαν, στις 24 Οκτώβρη, 14 χρόνια από το θάνατο του Γιάννη Χοντζέα. Δέκα τέσσερα χρόνια από το θάνατο ενός ανθρώπου που έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην αντιπαράθεση που έγινε στο ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα μετά τη ρεβιζιονιστική στροφή του ΚΚΣΕ και την επιβολή της στο ΚΚΕ. Ενός ανθρώπου που διαμόρφωσε τις βάσεις και τους ιδεολογικούς προσανατολισμούς του μ-λ κινήματος στη χώρα μας. Ενός ανθρώπου που συμμετέχοντας ενεργά, από τα πρώτα βήματα της προσπάθειάς μας, διαμόρφωσε τις πολιτικές αντιλήψεις της πολιτικής οργάνωσης Α/συνεχεια, γεγονός που επέτρεψε, μετά το θάνατό του, τη μετεξέλιξή της στην Κομμουνιστική Οργάνωση Ελλάδας.

Κεντρική θέση στο έργο του Γιάννη Χοντζέα τα τελευταία 15-20 χρόνια της ζωής του έχει η μελέτη της παγκόσμιας κρίσης και της αναδιάρθρωσης που τη συνοδεύει. Ο Γ. Χοντζέας προσπαθούσε κάθε φορά να εστιάσει την προσοχή στην “κύρια πλευρά” των φαινομένων, και την ίδια στιγμή παρακολουθούσε και μελετούσε τα “νέα χαρακτηριστικά” στο πραγματικό τους μέγεθος.

Σε ένα κείμενό του, γραμμένο το 1987, (εκδόθηκε το 1992 με τίτλο “Κρίση της οικονομίας-κόσμος”) σημειώνει: “Ορισμένοι που δεν θέλουν να μιλήσουν για την ύπαρξη παρατεταμένης κρίσης γιατί ξεφεύγει από τα εννοιολογικά τους συστήματα προτιμούν να μιλάνε για πτωτική μακροπερίοδο σε αντίθεση με την ανοδική μακροπερίοδο ή 30 ένδοξα χρόνια (1945-1975). Όπως κι αν έχει το πράγμα, το ίδιο το γεγονός της μακρόχρονης εναλλαγής υφέσεων-ανακάμψεων πιστοποιεί την ύπαρξη μιας πρωτοφανέρωτης ανωμαλίας στο οικονομικό-κοινωνικό σύστημα”.

Πολύ νωρίτερα, σε ένα σημείωμά του, το 1981, λίγο μετά το 2ο συνέδριο του ΚΚΕ(μ-λ), που οδήγησε και στην ουσιαστική του διάλυση, αναφερόμενος στις μεγάλες κρίσεις του 1973 και 1978, μιλάει για την ουσιαστική πλευρά τους: “Η παρούσα γενική κρίση του παγκόσμιου συστήματος κοινωνικών σχέσεων έχει την υλική της βάση σε μια παρατεταμένη οικονομική κρίση. Ειδικότερα έχει τη ρίζα της στην αντίθεση ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και στον ατομικό χαρακτήρα της ιδιοποίησής της. Η αντίθεση αυτή ισχύει τόσο στη “δυτική” όσο και στην “ανατολική” πλευρά. Ουσιαστικά πρόκειται για μια κρίση απόλυτης υπερπαραγωγής κεφαλαίων. Ο πληθωρισμός, η στασιμότητα, η κρίση διεθνών νομισματικών συστημάτων, η πετρελαϊκή κρίση είναι μερικές από τις κύριες ειδικές μορφές που πήρε η κρίση μέχρι τώρα”.

Οι κρίσεις και ο συσχετισμός δύναμης

Ο Γ. Χοντζέας δεν περιοριζόταν στη μελέτη των κρίσεων σαν ένα καθαρά οικονομικό φαινόμενο. Ενδιαφερόταν για τη “σφαίρα του πολιτικού”, μελετούσε το συσχετισμό δύναμης στην περίοδο της εκδήλωσής τους, παρακολουθούσε και αναφερόταν στις απαντήσεις που έδινε ή δεν έδινε το κομμουνιστικό κίνημα. Στο σημείωμα για την “Κρίση της οικονομίας-κόσμος” σημειώνει: “Οι διαφορές ανάμεσα στις δυο κρίσεις σ’ ένα άλλο επίπεδο μπορούν να εντοπιστούν και σ’ αυτό: η κρίση του ’29-’31 ξέσπασε ύστερα από μια σύντομη περίοδο αναζωογόνησης, που στάθηκε αποτέλεσμα της υποχώρησης των κυμάτων της επανάστασης που σάρωσε τα χρόνια 1917-1923 την Ευρώπη τον τότε αποικιακό κόσμο”. Στο ίδιο σημείωμα έχει βάρος η διατύπωσή του ότι το New Deal του Ρούσβελτ μετά την κρίση του ‘29-’31 και ο κεϋνσιανισμός στην Ευρώπη μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν η αστική “απάντηση στον Οκτώβρη” και καταλήγει: “Και μια και μπήκαμε στην περιοχή του πολιτικού οφείλουμε να παρατηρήσουμε πως ενώ στη διάρκεια του ’30 η στρατηγική και ταχτική του κομμουνιστικού κινήματος ήταν επιθετική (τάξη ενάντια στην τάξη), στην παρούσα κρίση η όλη υπόθεση περιορίζεται στο δίπτυχο “εποικοδομητικές προτάσεις”-“αμυντικές μάχες"".

Ποιος δεν βλέπει τις ομοιότητες με τη σημερινή εποχή;

Η κρίση και ο πόλεμος

Ο Γ. Χοντζέας πολλές φορές σημείωνε ότι ο πόλεμος στην εποχή του ιμπεριαλισμού αποτελούσε μια “κλασική συνταγή” υπέρβασης της κρίσης. Στο σημείωμα μετά το 2ο συνέδριο του ΚΚΕ(μ-λ) γράφει: “Το μέσο με το οποίο ο καπιταλισμός έλυνε ιστορικά τις κρίσεις υπερπαραγωγής ήταν ο πόλεμος. Ο πόλεμος, την περίοδο του ιμπεριαλισμού, επέτρεπε στις νικήτριες δυνάμεις να διευρύνουν την παραγωγική τους βάση. Γιατί ο πόλεμος σήμαινε καταστροφή κεφαλαίων, εμπορευμάτων και εργασιακής δύναμης. Δηλαδή, δυνατότητα επανάληψης του οικονομικού κύκλου για αρκετά παρατεταμένη περίοδο”. Τις μέρες του πολέμου στον Περσικό Κόλπο ο Γιάννης Χοντζέας γράφει: “Ο πόλεμος ή οι πόλεμοι κάθε είδους είναι και ένα οικονομικό γεγονός. Στην εποχή μας, δηλαδή στον 20ό αιώνα, όλο και περισσότερο αποτέλεσαν τις “ατμομηχανές” της οικονομίας. Πού θα βρισκόταν αυτό που λέγεται αμερικάνικη οικονομία δίχως τους δύο παγκόσμιους πολέμους, την Κορέα, το Βιετνάμ;…”

Η αναδιάρθρωση του κεφαλαίου

Η εκτίμηση του Γ. Χοντζέα ήταν ότι οι κρίσεις και οι απόπειρες υπέρβασής τους αποτελούν μια επιθετική στιγμή του κεφαλαίου. Έδωσε, λοιπόν, ιδιαίτερο βάρος στη μελέτη των αναδιαρθρώσεων που συντελέστηκαν στην περίοδο αυτής της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης. Γράφει σε ένα σημείωμά του:

“Η νέα περίοδος με σημαία την αυτονομία της “τεχνολογικής επανάστασης” θα χαρακτηριζόταν από μια δίχως προηγούμενο αναδιάρθρωση του κεφαλαίου κι επομένως των παραγωγικών και κοινωνικών σχέσεων, αφού οι όροι είχαν συγκεντρωθεί για κάτι τέτοιο. Δεν πρόκειται για τις “κυκλικές” (μικρό- ή μεγάλο-κυκλικές) κρίσεις-αναδιαρθρώσεις αλλά για μία νέα “ποιοτική αναδιάρθρωση"".

Αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να επισημανθούν τα κυριότερα καινούργια χαρακτηριστικά της αναδιάρθρωσης σε όλους τους τομείς και να συνδέονται όλες οι εξελίξεις στη Δύση και την Ανατολή με την πορεία της αναδιάρθρωσης. Γι’ αυτό ο Γιάννης Χοντζέας παρατηρεί:

“Οι “παλινορθώσεις του καπιταλισμού”, οι “κρατικισμοί” κ.λπ. στον ανατολικό κόσμο ξεκόβονταν από την άποψη της χωρίς προηγούμενο αναδιάρθρωσης του κεφαλαίου. Η κρίση-αναδιάρθρωση περιοριζόταν σε επεισόδια επιμέρους μιας πορείας άλλης κι όχι σαν κύριο περιεχόμενο αυτής της πορείας”. “Και σήμερα η αντεπανάσταση αναπτύσσεται στο όνομα της υπέρβασης της κρίσης, μέσω της απάντησης στην πρόκληση της μεταβιομηχανικής εποχής ή κοινωνίας”.

Το άλμα στο άυλο και η Επιστημονική Τεχνική Επανάσταση

Ο Γιάννης Χοντζέας στα 1993 μετά από τις αλλεπάλληλες νομισματικές αναστατώσεις και τις εκρήξεις της λαϊκής δυσαρέσκειας, επισημαίνει και υπογραμμίζει το ιδιαίτερο στοιχείο, το λεγόμενο άλμα στην οικονομία του “άυλου”. Γράφει σε άρθρο με τίτλο “το άλμα στο άυλο” που δημοσιεύτηκε στο ειδικό τεύχος της Α/συνεχεια για τη δυαδική κοινωνία, τα εξής:

“Με την ανάδειξη μιας άυλης οικονομίας, το σύστημα επιχείρησε και επιχειρεί μια υπέρβαση φραγμών που ενυπάρχουν στο ίδιο. Η υπέρβαση ή μάλλον η υπερπήδηση αυτή σημαίνει στην ουσία υπέρβαση ή υπερπήδηση της ίδιας της βάσης του, δηλαδή συρρίκνωση στο ελάχιστο της ζωντανής εργασίας, επομένως του ποσοστού της παραγόμενης υπεραξίας. Η αυταπάτη της επίτευξης αυτοαξιοποίησης της νεκρής εργασίας είναι μια αυταπάτη-χίμαιρα που δεν αποτελεί σημερινή μονάχα τάση στο κεφάλαιο. Όλα τα μεγάλα άλματα στην ανάπτυξη του καπιταλισμού, είχαν σαν προκαταρκτικό όρο την ύπαρξη εφεδρικών στρατών εργατικής δύναμης. Αρχικά, στα όρια της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Σε συνέχεια, στην περίοδο του ιμπεριαλισμού σε παγκόσμια κλίμακα μέσα από ποιοτικά διαφορετικές φάσεις. Έτσι, ύστερα από μια ιστορική περίοδο αμφισβήτησης και αποπειρών ανατροπής της σχέσης-κεφάλαιο στο ίδιο στο κέντρο της “οικονομίας-κόσμος”, η νέα προλεταριοποίηση επαναφέρει στην επιφάνεια χαρακτηριστικά που θυμίζουν την πρώιμη καπιταλιστική άνοδο: η διαχείριση της εργατικής δύναμης γίνεται διαχείριση της απόρριψής της. Κι από ’κεί οι εποικοδομητικές “λύσεις"".

Αυτά τα αποσπάσματα δείχνουν πως ο Γιάννης Χοντζέας παρακολουθούσε την πορεία της αναδιάρθρωσης και πως αξιολογούσε διάφορες πτυχές της. Θα ήταν όμως σημαντική παράλειψη, αν δεν αναφερόμαστε σε μια ακόμα σημαντική πλευρά αυτής της διαδικασίας: στο ρόλο της ΕΤΕ, στο ρόλο της γνώσης-δύναμης και όλου του τεχνολογικού-τεχνοκρατικού βολονταρισμού που αποτέλεσε, όπως αναφέρει ο Γιάννης Χοντζέας το όχημα, τη μεγάλη ιδέα όλης της αναδιαρθρωτικής πορείας. Γράφει λοιπόν για την ΕΤΕ στα 1984: “Η ίδια η ΕΤΕ, η κυρίαρχη ιδέα της εποχής, περικλείνει τα στοιχεία εκείνα που προσδιορίζουν την κρίση στον οικονομικό, κοινωνικό και πνευματικό τομέα”. Στο βιβλίο του Το “τέλος” του κομμουνισμού αναφέρει: “Η συγκεκριμένη ΕΤΕ είναι το εργαλείο για την πτώση μέχρι το μηδέν “θεωρητικά” του κόστους παραγωγής, για να αντιπαλεύεται η πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους”. Και οι σκέψεις αυτές ολοκληρώνονται στο σημείωμα Για το κομμουνιστικό πρόγραμμα της εποχής μας: “Αν σχετικά με την πολιτική πλευρά (κρατική μηχανή) η πείρα και η θεωρία του επαναστατικού κινήματος έλεγε πως δεν αρκεί μια επανάσταση να πάρει στα χέρια τη μηχανή αυτή αλλά πρέπει να την συντρίψει τώρα το ίδιο ισχύει και για την οικονομική (υλική-τεχνική πλευρά). Κι αυτό γιατί δεν είναι ουδέτερη αυτή η πλευρά… Η αλληλοδιείσδυση υλικού-άυλου και αντίστροφα, οικονομίας και πολιτικής πραγματοποιήθηκε σε τέτοιο βαθμό που κάθε πόρος αυτής της “μηχανής”, του συστήματος παραγωγής φέρνει το αποτύπωμα των κυρίαρχων κοινωνικών σχέσεων”.

Το συμπέρασμα από όλα αυτά είναι σημαντικό: Η αναδιάρθρωση κατευθύνει τη γνώση και όχι το αντίστροφο. Ο τεχνολογικός και τεχνοκρατικός ντετερμινισμός είναι πειθήνιος υπηρέτης της αναδιάρθρωσης και της ΝΤΠ. Δεν γίνεται να οικοδομηθεί ένα μέτωπο ενάντια στη ΝΤΠ και την αναδιάρθρωση χωρίς να παράγεται, να προβάλλεται και να ισχυροποιείται μια άλλη γνώση.

Γιάννης Χοντζέας
1930-1994

Ο Γιάννης Χοντζέας γεννήθηκε στην Κορώνη της Μεσσηνίας το 1930. Σε ηλικία μόλις 11 χρονών αποκτά τις πρώτες επαφές με την αντίσταση. Οργανώνεται στην ΕΠΟΝ και στο ΚΚΕ σε νεαρότατη ηλικία και αναπτύσσει πλούσια δράση στο χώρο των Ανατολικών Συνοικιών της Αθήνας, όπου είναι γνωστός σαν Αριστείδης.

Η αγωνιστική του δράση και η κομμουνιστική του ταυτότητα τον έφεραν αντιμέτωπο, όπως και χιλιάδες άλλους κομμουνιστές, με διώξεις, συλλήψεις, βασανισμούς, δίκες, εξορίες.

Άντεξε σε όλα τα κολαστήρια, όπως αυτό της Μακρονήσου, με βαριές συνέπειες για την υγεία του. Στη δεκαετία του ’50, εξόριστος στον Άη Στράτη, μαζί με τη μεγαλύτερη μάζα των κομμουνιστών αντιτάσσεται στην ανατροπή της επαναστατικής κατεύθυνσης στο ΚΚΕ.

Από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 πρωταγωνιστεί στη δημιουργία του μαρξιστικού λενινιστικού κινήματος στην Ελλάδα.

Τα τελευταία 15 χρόνια της ζωής του αφιερώθηκε σε μια πολυεπίπεδη ιδεολογική δουλειά γενικής προετοιμασίας, δίνοντας και μ’ αυτό τον τρόπο το “παρόν” του. Υπήρξε βασικός ιδεολογικός και πολιτικός διαμορφωτής της Α/συνεχεια.

Πέθανε στις 24 Οκτωβρίου του 1994.