Το τριήμερο ξεκίνησε με τη συναυλία των Ojos de Brujo SoundSystem να μετατρέπεται σε ένα πολυπληθέστατο και πολύωρο πανηγύρι. Οι Ska Bangies, ένα συγκρότημα που ξεπερνά σιγά σιγά την κλίμακα των “μικρών” κι αποκτά δικό του κοινό, άνοιξαν τη μέρα, οι Imam Baildi τη συνέχισαν, με τη γνωστή μίξη παλιού και καινούριου αλλά και με τη βοήθεια, για λίγο, του ίδιου του Paco των Ojos de Brujo SoundSystem στα decks. Αυτό που ακολούθησε παρέσυρε τους πάντες. Ο Λύσσανδρος κι ο Ορέστης των Imam Baildi ανεβοκατέβαιναν στη σκηνή σε ένα διαρκές τζαμάρισμα, κι όσο για τον Dave των Fun’Da’Mental, αλώνιζε στη σκηνή σαν να ήταν κι αυτός μέλος της μπάντας. Στις δύο και μισή, ο κόσμος ακόμα δεν είχε φύγει, κι ο dj Paco έβαζε ακόμα μουσικές επί σκηνής. Οι συναυλίες των επόμενων ημερών υπήρξαν ιδανική συνέχεια, με τους Fun’Da’Mental να αποτελούν το highlight του τριημέρου, με το άκρως πολιτικό αλλά και εθιστικό σόου τους, τους Matisse να τεστάρουν τα ελληνικά του τραγουδιστή τους επί σκηνής, τη Μάρθα Φριντζήλα και τους μουσικούς της να οργανώνουν απρόσμενες συναντήσεις ήχων. Το πνεύμα ήταν ένα: συνάντηση του διαφορετικού, ανακάλυψη της ομοιότητας που κρύβει μέσα του. Είναι το πνεύμα που υποδεικνύουν και οι Fun’Da’Mental, η Μάρθα Φριντζήλα και οι Imam Baildi στις συζητήσεις που είχαμε μαζί τους.
Συνεντεύξεις – επιμέλεια: Μαρία Ξυλούρη, Χρήστος Γιοβανόπουλος
Imam Baildi: Παίζοντας με το παλιό
Η κεντρική ιδέα της μουσικής των Imam Baildi δεν είναι, φυσικά, κάτι καινούριο – για την ακρίβεια, η μίξη παλιού και νέου είναι πολύ διαδεδομένη στο εξωτερικό, υπενθυμίζουν. Εκεί, εξάλλου, ξεκίνησε και ο πειραματισμός του Ορέστη με τις λούπες, όταν ήταν φοιτητής. “Όταν γύρισε στην Ελλάδα”, θυμάται ο Λύσσανδρος, “είχε δυο-τρία κομμάτια έτοιμα κι αρχίσαμε να δουλεύουμε μαζί αυτή την ιδέα: δοκιμάζαμε λούπες από παλιά ελληνικά κομμάτια πάνω σε δική μας μουσική, κι αυτό που προέκυπτε απ’ αυτό το παιχνίδι μάς άρεσε”.
Περιμένοντας τους Imam Baildi να ανεβούν στη σκηνή, κάποιοι από το κοινό απαριθμούν τα τραγούδια τους που ξέρουν (αργότερα προσπαθούν να αναγνωρίσουν τις λούπες) και αναρωτιούνται αν αυτό είναι όντως το next big thing για την ελληνική σκηνή, ενώ άλλοι συζητούν για το αν αυτού του είδους η μουσική δεν είναι παρά ένα αναμάσημα, που δεν έχει να προσφέρει κάτι καινούριο. Οι ίδιοι τι λένε γι’ αυτό; “Το αν η μουσική μας είναι ένα αναμάσημα είναι σχετικό. Όλη η μουσική βασίζεται πάνω σε παλιότερες ιδέες, κι ακόμα πιο πολύ σήμερα. Σαν άποψη, προφανώς, δεν μπορείς να πεις ότι είναι λάθος, αλλά το θέμα είναι πώς δέχεσαι το να παίρνεις τις παλιές ιδέες και να τις φέρνεις σε έναν πιο σύγχρονο ήχο και πώς τελικά το εφαρμόζεις. Το αποτέλεσμα δεν είναι αναγκαστικά καλό, δεν είναι πάντα πετυχημένο, αλλά στην τελική είναι και θέμα γούστου”. Το βασικό για εκείνους δεν είναι ο τυφλός σεβασμός στο παλιό, αλλά η επανεξέτασή του στο φως του καινούριου. “Είναι ωραίο να ξαναφέρνεις παλιά κομμάτια στα αυτιά του κόσμου, καλό κάνεις. Δεν το θεωρούμε ιεροσυλία, αν και δεχόμαστε ότι για κάποιους είναι”. Άλλωστε, οι Imam Baildi δεν έχουν σκοπό να περιοριστούν μουσικά σ’ αυτό: “Γράφουμε και δικά μας κομμάτια και στην επόμενη δουλειά θα πειραματιστούμε περισσότερο, προς όλες τις κατευθύνσεις”.
Η θέση αυτής της μουσικής σε ένα πολιτικό και πολιτιστικό φεστιβάλ; Αυτή η ερώτηση δεν θα είχε νόημα να τεθεί μερικά χρόνια πριν: “Η μουσική και η πολιτική ήταν κάποτε πολύ πιο συνδεδεμένες από ό,τι τώρα, αλλά και ο κόσμος είναι πολύ πιο απολιτικός από ό,τι παλιότερα”, παρατηρεί ο Λύσσανδρος, που όμως εκτιμά ότι αυτή ίσως είναι μια παροδική φάση και στο μέλλον η σύνδεση θα φαντάζει και πάλι φυσική. “Η μουσική, πάντως, πρέπει να υποστηρίζει ιδέες, αρκεί να το κάνει πραγματικά, να το εννοεί”.
Fun’Da’Mental: Η δημοκρατία σήμερα κυβερνάται από το φόβο
Αν οι Ojos de Brujo SoundSystem προσέλκυσαν τον πιο πολύ κόσμο σε μια πανηγυρική πρώτη βραδιά, οι Fun’Da’Mental αποτέλεσαν –παραδόξως, μιας και είναι πιο πολλά χρόνια στο κουρμπέτι–, την έκπληξη του Resistance Festival 2008.
Τα τρία χρόνια συναυλιακού και ραδιοφωνικού εμπάργκο στη Βρετανία έχουν επηρεάσει και τη δημοτικότητά τους. Όχι όμως και την πολιτική τους στάση αντίστασης στο ρατσισμό, στην ισλαμοφοβία, στον πόλεμο ενάντια στην τρομοκρατία και στην αποικιοκρατική πολιτική της Μ. Βρετανίας και των ΗΠΑ. Αυτός είναι και ο λόγος που τους έκανε να νιώθουν παραπάνω από οικεία στο Resistance Festival 2008. Δεν έπαψαν να μας ευχαριστούν για την πρόσκληση, και ο κόσμος που παραβρέθηκε τους απέδωσε τις δικές του ευχαριστίες κατά τη διάρκεια της συναυλίας με τον καλύτερο τρόπο.
Συναντήσαμε τον Aki και τον Dave στο κενό μεταξύ του sound check και της εμφάνισής τους. Νωρίτερα την ίδια μέρα, σε ένα ινδικό της Μενάνδρου, όπου έτρωγαν, έβγαλαν τα κρουστά τους για να παίξουν, συγκεντρώνοντας στη στιγμή γύρω τους Πακιστανούς, Μπαγκλαντεσιανούς και άλλους μετανάστες, σε ένα αυθόρμητο πανηγύρι, η αφήγηση του οποίου ήταν και το άνοιγμα της συνέντευξης με τον Aki και τον Dave, που εξελίχτηκε σε μια κουβέντα σχεδόν μιάμισης ώρας και αποσπάσματά της δημοσιεύονται εδώ. Αν με βάση την υστερία εναντίον τους, όταν κυκλοφόρησε το “All is War”, περιμένετε να διαβάσετε λόγια φανατικών, μάλλον θα ξαφνιαστείτε.
Η μπάντα γεννήθηκε στις αρχές του ’90, πιάνοντας το νήμα από το συνδυασμό μουσικών αναζητήσεων και πολιτικού ακτιβισμού –ειδικά απέναντι στο φασισμό–, που διέπνεε το ροκ και το πανκ στη δεκαετία του ’70. Με επιρροές από τον κοινωνικοπολιτικό προβληματισμό χιπ χοπ συγκροτημάτων, όπως οι Public Enemy, οι Fun’Da’Mental γεννήθηκαν σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, για να εκφράσουν, τόσο μουσικά όσο και πολιτικά, μια μερίδα κόσμου, μεταναστών δεύτερης γενιάς από τις χώρες της αποικιοκρατίας, που δεν μπορούσε ως τότε να εκφραστεί με τους δικούς της όρους, οργισμένους από ένα σύστημα που τους θεωρούσε πολίτες κατώτερης στάθμης και υπαγόρευε τους όρους ύπαρξης και έκφρασής τους.
Η αρχή έγινε με ηλεκτρικές κιθάρες που έδιναν ένα σκληρό ήχο στην μπάντα, στο πέρασμα όμως των χρόνων οι Fun’Da’Mental ενέταξαν πολλά ανατολίτικα στοιχεία στη μουσική τους, όπως ακριβώς πέρασαν από τον αντιρατσισμό του ξεκινήματος σε πολύ πιο συγκεκριμένες τοποθετήσεις για το ισλάμ και το φονταμενταλισμό. Δεν πρόκειται, για τον Aki, για αλλαγές τόσο πολύ όσο διευρύνσεις, ηχητικά και πολιτικά: “Οι πολιτικές δεν αλλάζουν… Πώς όμως τις παρουσιάζεις, πώς τις επανεφευρίσκεις, πώς σχετίζεσαι μαζί τους, ή πώς δεν σχετίζεσαι γιατί είσαι πιο μπροστά… Τα πράγματα κινούνται και θες να πεις τις ιστορίες τους. Και γίνονται, νομίζω, καλές αφετηρίες ή επιχειρήματα για συζήτηση. Όχι μόνο για εμάς αλλά για όλους – κι αυτούς που διαφωνούν”, καταλήγει ο Aki, που τονίζει ότι δεν τον ενδιαφέρει η ρομαντική απεικόνιση της Ανατολής (μουσικά ή πολιτικά), αλλά η απεικόνισή της με τους όρους των ανθρώπων της.
Η συζήτηση, η συνάντηση αγώνων και αγωνιστών, Ανατολής και Δύσης, είναι ένα σημαντικό ζητούμενο για την μπάντα. “Είμαι συγχυσμένος που οι άνθρωποι δεν δημιουργούν την αρένα που θα συναντηθούν και θα μιλήσουν. Εσείς μ’ αυτό το φεστιβάλ δημιουργείτε κάτι τέτοιο. Γιατί δεν υπάρχει χώρος ακόμα και για να ανταλλάξει κανείς την πληροφορία, με την παραπληροφόρηση ή την έλλειψη πληροφόρησης. Πρέπει να επιταχύνουμε το διάλογο”, λέει ο Aki, που τονίζει όμως ότι υπάρχει μια πολύ σημαντική προϋπόθεση: ο διάλογος να πάψει να γίνεται με τους όρους της Δύσης και να περιλάβει τους πάντες, από άθεους δυτικούς αριστερούς μέχρι ισλαμιστές αγωνιστές. “Οι αριστεροί, παραδοσιακά, δεν πιστεύουν στη θρησκεία. Πράγμα που είναι μια χαρά, γιατί δεν πιστεύουν στη θεσμοποιημένη θρησκεία. Τι σημαίνει όμως αυτό; Σημαίνει ότι οι Μαορί και οι Αβορίγινες, που έχουν πολύ μεγάλη θρησκευτική παράδοση, είναι ανύπαρκτοι με όρους δυτικού σοσιαλισμού, δυτικής δημοκρατίας, δυτικού μαρξισμού;… Πρέπει να γίνουμε αντιληπτοί ως ίσοι. Πήγα στην Ινδία για το Παγκόσμιο Φόρουμ και οι άνθρωποι διαμαρτύρονταν για την Coca Cola, και οι Αμερικάνοι σοσιαλιστές τούς έλεγαν: “Ναι, πρέπει να συνεχίσετε την πάλη”. Μια γυναίκα σηκώθηκε και είπε: “Εμείς παλεύαμε και παλεύουμε, εσείς τι κάνετε; Έχετε Coca Cola στη Νέα Υόρκη και στο Λονδίνο, χάσατε τα παιδιά σας γι’ αυτό; Μας λέτε να παλέψουμε. Γιατί δεν παλεύετε εσείς; Γιατί δεν πάτε εσείς να φυτέψετε βόμβες στο Παρίσι, να καταστρέψετε τα κτίριά τους; Εμείς το κάνουμε! Αλλά δεν είμαστε η ρομαντική σας αντίσταση, ο ρομαντικός σας αγώνας… εμείς χάνουμε τα πάντα! Κι εσείς τυπώνετε μπλουζάκια και αφίσες για την αντίστασή μας, αλλά πού είστε εσείς στην αντίστασή μας;""
Δημοκρατία: με τους όρους τίνος;
Είναι αυτή η ανισορροπία μεταξύ Δύσης και Ανατολής, που φέρνει στην κουβέντα το ζήτημα της δημοκρατίας. “Τι σημαίνει δημοκρατία;” αναρωτιέται ο Aki. “Σημαίνει ότι εμείς, σε Αγγλία και Ευρώπη, πρέπει να μιλάμε διαρκώς για την ειρήνη, αλλά, όταν οι κυβερνήσεις μας βομβαρδίζουν τους λαούς, αυτοί να μην έχουν αξία; Έχουμε γυρίσει στην παλιά φιλοσοφία ότι είναι μαύροι και χαμηλής στάθμης; Για εμένα είναι το ίδιο ίσοι”.
“Ενώ πιστεύω πολύ στη δημοκρατία, τη βλέπω τώρα σαν ένα μαζικό ναρκωτικό, ένα ηρεμιστικό”, λέει ο Dave. “Η δημοκρατία, όπως την ήξερα εγώ, σήμαινε πολιτικές και μια κοινωνία όπου συμμετείχες, ήσουν μέρος της, τώρα όμως οι ηγέτες έχουν ένα τεράστιο εγώ, κι όταν τους λες ότι αυτό που πάνε να κάνουν στον κόσμο, στο όνομα του οποίου υποτίθεται ενεργούν, δεν το εγκρίνεις, αυτοί έχουν –μπορείς να το δεις στα βίντεο τουλάχιστον των δέκα τελευταίων χρόνων– ένα πολύ χαρακτηριστικό ύφος απόλυτης αδιαφορίας. Αν μπορούν να είναι τόσο αλαζόνες με κάτι τόσο πολύτιμο, όσο η ιδέα της δημοκρατίας, τότε την έχουν ξεφτιλίσει”.
“Η δημοκρατία τώρα κυβερνάται από το φόβο. Αλλά θα πρέπει να υπάρξουν άνθρωποι που θα περάσουν τη γραμμή και θα πολεμήσουν. Πρέπει να μάθουμε στα παιδιά μας να στοχοποιούν αυτούς που δημιουργούν τη δυστυχία και την εκμετάλλευση των άλλων. Είναι άβολο, αλλά πρέπει να περνάμε όρια, γιατί οι άνθρωποι πριν από εμάς, αυτοί που θαυμάζουμε, αυτοί στους οποίους ελπίσαμε, πέρασαν όρια… Η θρησκεία έγινε αντικείμενο χειρισμού, η δημοκρατία έγινε αντικείμενο χειρισμού, μας την έχουν κλέψει… Αν τη θέλουμε πίσω, πρέπει να παλέψουμε, αν θέλουμε κάτι νέο, πρέπει να το οικοδομήσουμε, αλλά οπωσδήποτε πρέπει να αναλάβουμε δράση”, καταλήγει ο Aki.
Υπάρχει κάτι θεμελιωδώς λάθος στο ανδρικό είδος;
Αν κάτι ακόμα εντυπωσίασε πάρα πολύ στο live των Fun’Da’Mental ήταν ο λόγος τους για τις γυναίκες, όπως εκφράστηκε μέσα από αρκετά τραγούδια και διευκρινίσεις του Aki. Ίσως ελάχιστοι θα περίμεναν από ένα συγκρότημα, τόσο στενά συνδεδεμένο με το ισλάμ, να μιλά με τέτοιον τρόπο για το θέμα, παροτρύνοντας τις γυναίκες να το ανοίξουν με τους δικούς τους όρους, παρακάμπτοντας τους άντρες. Για τον Aki, όμως, αυτό είναι φυσικό. Η καταπίεση των γυναικών δεν είναι κάτι σύμφυτο με τη μουσουλμανική κουλτούρα –στο κάτω κάτω, οι μουσουλμανικές γραφές προβλέπουν δικαιώματα για τις γυναίκες, υπενθυμίζει–, αντιθέτως, απαντά σ’ όλους τους πολιτισμούς, άρα αφορά τις γυναίκες σε πλανητική κλίμακα: “Υπάρχει πρόβλημα, υπάρχει αδικία εναντίον των γυναικών, αλλά αυτό δεν αφορά μόνο το μουσουλμανικό κόσμο, αφορά κάθε κουλτούρα. Δες τη συζήτηση για την κλειτοριδεκτομή… Αφορά κουλτούρες εκτός ισλάμ, εκτός χριστιανισμού. Είναι βαθύτερο από τη δαιμονοποίηση μιας κουλτούρας. Τα αρσενικά εκμεταλλεύονται τις γυναίκες ολοκληρωτικά. Ακόμα και στον Αμαζόνιο, οι γυναίκες είναι σε χειρότερη θέση από τους άντρες. Υπάρχει κάτι θεμελιωδώς λάθος στο ανδρικό είδος;“Απέναντι σ’ αυτή την κατάσταση, αυτές που θα πρέπει να αναλάβουν δράση και να ανοίξουν τη συζήτηση είναι οι ίδιες οι γυναίκες: “Δεν είναι συζήτηση που θα την κάνουμε εμείς, ως άντρες, γιατί εμείς είμαστε τελειωμένοι. Η συζήτηση πρέπει να γίνει μεταξύ γυναικών από Δύση και Ανατολή, με τους δικούς τους όρους. Γιατί υπάρχουν πολλές ομοιότητες και πρέπει να σπάσουν τα δεσμά της ανδρικής κυριαρχίας. Πρέπει να μην αφήσουν τους άντρες να υπαγορεύουν τους όρους. Το βρίσκω προσβλητικό ακόμα και το να με ρωτάνε. Γιατί να αντιπροσωπεύω εγώ αυτές; Θα πρέπει να μιλήσουν οι ίδιες”.
Επανεπινόηση του παλιού, οικοδόμηση του καινούριου
“Πρέπει να δούμε αν οι παλιές σοσιαλιστικές ιδέες μπορούν να μπουν σε εφαρμογή και πώς να τις παρουσιάσουμε. Ίσως δεν μπορούμε να μιλάμε για τον Μαρξ πλέον σε ανθρώπους που δεν τον έχουν ακουστά. Κάποιοι δεν ξέρουν καν τον Malcom X ή τον Γκάντι. Βλέπουμε τον κόσμο να αλλάζει, πρέπει να δούμε τη νέα δυναμική και να ορίσουμε τους σκοπούς μας και να καταλάβουμε πώς θα καταφέρουμε να φτάσουμε εκεί, με κύκλους, με πισωγυρίσματα… δεν θα βρούμε μια εύκολη λύση, όσο καλός κι αν είναι ο σκοπός μας”, λέει ο Aki. “Είναι ζήτημα η επινόηση ή η επανεπινόηση ενός νέου τρόπου σκέψης για έναν νέο τρόπο ζωής”, με τα λόγια του Dave. “Να φτιάξουμε μια νέα ιδεολογία, να την κατασκευάζουμε μέρα με τη μέρα, να κάνουμε κάτι καλύτερο που δεν θα επαναλαμβάνει τα λάθη του παρελθόντος και δεν θα γίνει τροφή στο σύστημα”.
Μάρθα Φριντζήλα: Όταν συναντιόμαστε βλέπουμε τις ομοιότητες
Το όνομα της Μάρθας Φριντζήλα συζητιέται όλο και περισσότερο τελευταία. Όχι απλώς μία από τις καλύτερες φωνές που διαθέτουμε σήμερα, αλλά και μια άκρως ενδιαφέρουσα παρουσία στα θεατρικά πράγματα, η Μάρθα παράλληλα αποτελεί κι έναν από τους ανθρώπους που λειτουργούν το χώρο “Κρατήρας”, έναν από τους πιο ζωντανούς χώρους τέχνης και έκφρασης, που μπορεί κανείς να επισκεφτεί στην πόλη τα τελευταία χρόνια.
Η ίδια δεν κάνει διαχωρισμό μεταξύ των δραστηριοτήτων της: θεατρικές παραστάσεις, όπως ο “Αίαντας” και “Η Λαίδη Μάκβεθ” του Μτσενσκ, πειράματα επί σκηνής με μια ευρεία παρέα μουσικών, ένας δύσκολος για τα δεδομένα της εποχής δίσκος, το “Baumstrasse” (που συγκεντρώνει τραγούδια που η Μάρθα δουλεύει με τον Βασίλη Μαντζούκη, εδώ και πολλά χρόνια, ένα δείγμα μόνο ενός πολύ ευρύτερου υλικού), όλα αυτά αποτελούν μέρη μιας προσπάθειας για τη δημιουργία “μιας δικής μας γλώσσας, ενός κώδικα για να επικοινωνήσουμε… Τώρα, το πόσο εύκολα μπορούμε να επικοινωνήσουμε, είναι ένα άλλο θέμα… Ακριβώς επειδή η τέχνη στις μέρες μας μόνο πολιτική μπορεί να είναι, δύσκολα θα κερδίσει το κοινό της”.
Ανήκει, λοιπόν, σε μια “μικρή κατηγορία, ” αλλά αυτή είναι μια απόλυτα συνειδητή επιλογή. “Εντάξει, μπορεί να είμαστε και λίγοι. Δεν έγινε και τίποτα. Ποτέ δεν έχω μπει στη διαδικασία να κάνω κάτι για να αρέσει ή να επαναλάβω εκείνο που έκανα και άρεσε. Ουσιαστικά είναι σαν να θέλω να μεταφέρω αυτή την ατμόσφαιρα στο σπίτι, όταν μαζευόμαστε άνθρωποι που έχουμε μεγάλη εμπιστοσύνη και θαυμασμό ο ένας στον άλλον, και συμβαίνει να πετυχαίνουν όλα. Αναρωτηθήκαμε, αυτό θα μπορούσε να γίνει με ανθρώπους που δεν μας γνωρίζουν και δεν τους γνωρίζουμε; Από ό,τι φαίνεται, κάπως μπορεί να γίνει… Από σπόντα βρέθηκα σε μεγάλο ακροατήριο, μέσω κάποιων συνεργασιών μου, αλλά δεν έχω την ψευδαίσθηση ότι οι δέκα θα γίνουν εκατό και μετά χίλιοι και μετά δέκα χιλιάδες. Ο στόχος μας δεν είναι αυτός, είναι να κάνουμε τη μουσική που μας αρέσει. Και θέατρο κάνω γιατί μου αρέσει το θέατρο, και θέλω να δω το θέατρο που μου αρέσει”.
Ο “Κρατήρας”, ένας χώρος δημιουργίας και συνάντησης
Και ο “Κρατήρας”; Ο χώρος φτιάχτηκε το 2000, στην προσπάθεια κάποιων φίλων να αποκτήσουν ένα χώρο για να κάνουν πρόβες. Πέρα από ένα απλό προβάδικο, όμως, ο “Κρατήρας” έχει καταφέρει να εξελιχθεί σε σημείο συνάντησης, ένα κύτταρο δημιουργίας… λειτουργία πολύ σημαντική, εξαιρετικά πολιτική. “Κάνουμε μαθήματα, ανοιχτές δοκιμές και παραστάσεις, φιλοξενούμε εκδηλώσεις. Είναι ένας χώρος για να συγκεντρώνονται άνθρωποι που μοιάζουν. Ή και που νομίζουν ότι δεν μοιάζουν και, όταν μαζεύονται, ανακαλύπτουν ότι το αντίθετο συμβαίνει. Όταν υπάρχει ένας τόπος, είναι εύκολο να συναντηθούν οι άνθρωποι και να δουν τις ομοιότητες, όπως γίνεται στο φεστιβάλ σας τώρα”.
Ο κόσμος που μαθαίνει για τον “Κρατήρα”, ο κόσμος που τον επισκέπτεται, ακόμα εντυπωσιάζεται από το ότι οι ομάδες που παρουσιάζουν τη δουλειά τους δεν πληρώνονται γι’ αυτό, από την απουσία εισιτηρίου (μέχρι και από το ότι τα μαθήματα στον “Κρατήρα” γίνονται έναντι συμβολικού αντίτιμου, το οποίο καταβάλλουν μόνο όσοι έχουν): “Έχει συνηθίσει πολύ διαφορετικά ο κόσμος”, παρατηρεί η Μάρθα. “Υπάρχει μια περίεργη αντίληψη ότι καθετί που μπορεί να φιλοξενήσει μια συναυλία ή να γίνει θέατρο, να αποφέρει χρήμα, μετατρέπεται σε πολυεθνική πολύ γρήγορα”. Ο στόχος του “Κρατήρα” δεν είναι να λειτουργήσει σαν μαγαζί. “Εμείς έχουμε όλοι τις δουλειές μας και εκεί πέρα κάνουμε αυτό που πραγματικά γουστάρουμε. Για παράδειγμα, μαζευόμαστε και βλέπουμε ταινίες: είναι αλλιώς σε ένα μεγάλο χώρο να βάζεις τσάι και να βλέπεις την ταινία σε μια γιγαντοοθόνη μαζί με ένα σωρό άλλους, από το να είσαι σπίτι σου και να τη βλέπεις μόνος σου. Μου φαίνεται περίεργο που εντυπωσιάζει αυτό. Θα έπρεπε να είναι φυσιολογικό. Όσες ομάδες δεν έχουν κάπου να βρεθούνε, να παίρνουνε ένα χώρο, να μοιράζονται το ενοίκιο, να κάνουνε εκεί τις γιορτές τους, τα πάρτι τους – εγώ έκανα το γάμο μου στον “Κρατήρα"".
Το πιο βασικό σε τέτοιου είδους χώρους είναι η δυνατότητα που προσφέρουν για να συναντηθούν, επιτέλους, οι άνθρωποι. “Όταν συναντιούνται οι άνθρωποι σε ένα χώρο, μου αρέσει να βλέπω πόσο μοιάζουν όλοι μεταξύ τους, ότι είναι όλοι ίδιοι, ότι δεν είναι ξεχωριστοί. Κι αυτή είναι και η αίσθηση που παίρνω από τέτοιου είδους φεστιβάλ”.